จดหมายเปิดผนึก กรณีการแต่งงานของเด็กหญิงวัย 11 ขวบ

วันที่ 25 กรกฎาคม 2561

การสมรสของผู้เยาว์ที่มีวัยต่ำกว่า 18 ปีถือเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานของเด็กโดยเฉพาะในด้านการพัฒนาทางร่างกาย สติปัญญา อารมณ์และจิตใจซึ่งส่งผลกระทบเชิงลบต่อคุณภาพชีวิตของเด็กและเศรษฐกิจสังคมในระยะยาว ทั้งยังปิดกั้นโอกาสของเด็กหญิงและเด็กชายในการใช้ชีวิตในวัยเยาว์ของพวกเขา ทำลายโอกาสทางการศึกษา และเพิ่มความเสี่ยงต่ออันตรายทางสุขภาพรวมถึงการตกเป็นเหยื่อของความรุนแรงและการทารุณกรรมในครอบครัว การแต่งงานเป็นรากฐานสำคัญต่อสถาบันครอบครัวซึ่งคู่สมรสจำเป็นต้องมีศักยภาพในการรับผิดชอบต่อตนเอง ครอบครัว และสังคม การแต่งงานของผู้เยาว์ที่สกัดกั้นพัฒนาการของเด็กไม่สามารถทำให้สถาบันครอบครัวสมบูรณ์ได้

ประเทศสมาชิกขององค์การความร่วมมืออิสลาม (Organization of Islamic Cooperation, OIC) เช่นแอลจีเรีย โอมาน บังคลาเทศ ปากีสถาน อียิปต์ เคนยา โมร็อกโกและตุรกี ได้มีการดำเนินการเพื่อเพิ่มอายุขั้นต่ำของการแต่งงานตั้งแต่ 18 ปีขึ้นไป ล่าสุดประเทศอินโดนีเซียได้ตกลงที่จะลงนามในพระราชกฤษฎีกาห้ามการแต่งงานของเด็ก ในประเทศมาเลเซียมีการกำหนดอายุขั้นต่ำทั้งในกฎหมายแพ่งและกฎหมายอิสลามที่อนุญาตให้เด็กสามารถแต่งงานได้โดยผู้ชายมีอายุไม่น้อยกว่า 18 ปี และผู้หญิงไม่น้อยกว่า 16 ปีและไม่มีข้อยกเว้นในทุกกรณี

ในประเทศไทยการแต่งงานของผู้เยาว์ยังคงได้รับอนุญาตภายใต้กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ โดยมีข้อยกเว้นตาม ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง อนุญาตให้ชายที่ล่วงละเมิดทางเพศต่อเด็กหญิงไม่ว่าเด็กจะยินยอมหรือไม่ซึ่งมีความผิดตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 277 สามารถทำการสมรสกับเด็กที่ถูกล่วงละเมิดทางเพศหากได้รับการอนุญาตจากศาลและเป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ ในขณะที่กฎหมายอิสลามว่าด้วยครอบครัวและมรดก พ.ศ. 2484 และพระราชบัญญัติว่าด้วยการใช้กฎหมายอิสลามในเขตจังหวัด ปัตตานี นราธิวาส ยะลาและสตูล พ.ศ. 2489 มิได้บัญญัติเรื่องอายุขั้นต่ำในการแต่งงานแต่ให้เป็นดุลพินิจของศาลซึ่งเปิดช่องว่างให้ใช้บรรทัดฐานตามประเพณีปฏิบัติที่ยอมรับการแต่งงานของผู้เยาว์ในหลายกรณี  อันเป็นการขัดต่อพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546

จากกรณีชายอายุ 41 ปี ชาวมาเลเซียได้แต่งงานกับเด็กหญิงอายุ 11 ขวบ ชาวนราธิวาส ประเทศไทย โดยอ้างเหตุผลว่าเป็นไปตามหลักการศาสนาอิสลามนั้น หน่วยงานภาครัฐและเอกชนรวมถึงองค์กรทางศาสนาทั้งในประเทศมาเลเซียและประเทศไทยไม่ได้นิ่งนอนใจและเร่งดำเนินการร่วมกันเพื่อปกป้องคุ้มครองเด็กโดยได้จัดการประชุมปรึกษาหารือเมื่อวันที่ 11 กรกฎาคม พ.ศ. 2561 ณ จังหวัดปัตตานี และได้เข้าพบคณะกรรมการกลางอิสลามประจำจังหวัดปัตตานีและจังหวัดนราธิวาส ซึ่งได้รับคำชี้แจงจากคณะกรรมการกลางอิสลามประจำจังหวัดนราธิวาสว่าการแต่งงานในกรณีดังกล่าวไม่ถูกต้องเนื่องจากเอกสารการสมรสได้ถูกปลอมแปลงขึ้นโดยแอบอ้างคณะกรรมการอิสลามกลางประจำจังหวัดนราธิวาสเป็นผู้รับรอง อีกทั้งอิหม่ามผู้ทำพิธีนิกะห์ได้ถูกภาคทัณฑ์ซึ่งไม่มีสิทธิ์ประกอบพิธีนิกะห์ให้แก่ผู้ใด และในขณะนี้อิหม่ามคนดังกล่าวได้ถูกลงโทษโดยคณะกรรมการกลางอิสลามประจำจังหวัดนราธิวาสเป็นที่เรียบร้อย   ดังนั้น การแต่งงานที่เกิดขึ้นจึงถือเป็นโมฆะ อย่างไรก็ตาม กรณีข้างต้นยังบ่งชี้ถึงช่องว่างในการนำไปสู่การแสวงหาผลประโยชน์และล่วงละเมิดทางเพศต่อผู้เยาว์อายุต่ำกว่า 18 ปี

การแต่งงานของผู้เยาว์ในจังหวัดชายแดนใต้ของประเทศไทยยังคงถูกใช้เป็นเครื่องมือในการจัดการปัญหาการตั้งครรภ์ก่อนแต่งงาน หรือแม้แต่การละเมิดสิทธิเด็กเช่นกรณีข่มขืน การบังคับแต่งงานถือเป็นทางออกเดียวในการหลีกเลี่ยงความอัปยศโดยเฉพาะจากการมีลูกนอกสมรสเพื่อให้ถูกต้องตามกฎหมายในความสัมพันธ์ การแต่งงานเพื่อหนีปัญหาความยากจนเป็นเหตุผลหลักอีกประการที่นำไปสู่การแต่งงานของผู้เยาว์

ดังนั้น การกำจัดและป้องกันกันแต่งงานของผู้เยาว์อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืนจำต้องมีการปรับเปลี่ยนทัศนคติและพฤติกรรมเพื่อสร้างบรรทัดฐานใหม่ทางสังคม รวมถึงความรับผิดชอบขององค์กรศาสนาและองค์กรชุมชนในการสร้างความเข้มแข็งผ่านกองทุนซะกาตในฐานะเป็นเครื่องมือที่มีประสิทธิภาพเพื่อขจัดความเหลื่อมล้ำและความยากจนในชุมชน ควบคู่กับการปรับแก้และบังคับใช้กฎหมายโดยยึดหลักผลประโยชน์สูงสุดของเด็กเป็นที่ตั้งและเพื่อให้เป็นไปตามพันธกรณีในอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก (Convention on the Rights of the Child, CRC) และอนุสัญญาว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติทุกรูปแบบต่อสตรี (Committee on Elimination of All Forms of Discrimination against Women, CEDAW) ที่คณะกรรมการประจำอนุสัญญาฯ มีข้อเสนอแนะต่อประเทศไทยให้แก้ไขประมวลกฎหมายอาญามาตรา 277 เพื่อให้อายุขั้นต่ำของการแต่งงานอยู่ที่ 18 ปี ทั่วประเทศ และจะต้องมีมาตรการที่ขจัดการแต่งงานในวัยเด็กและ/หรือ การบังคับแต่งงาน (ย่อหน้า 49 (a) CEDAW/C/THA/CO6-7)

เด็กในวันนี้คืออนาคตของวันพรุ่งนี้ เด็กทุกคนมีสิทธิที่จะบรรลุความหวังและความฝันของตนและเพื่อให้บรรลุถึงศักยภาพอย่างเต็มที่พวกเขาจึงควรได้เรียนรู้และเข้าถึงการศึกษาไม่ใช่ต้องแต่งงานก่อนอายุ 18 ปี ทั้งนี้เพื่อให้เกิดการคุ้มครองเด็กหญิงวัย 11 ขวบ และป้องกันการแสวงหาผลประโยชน์ตลอดจนการล่วงละเมิดทางเพศและสิทธิเด็กจากการแต่งงานของผู้เยาว์ในระยะยาว องค์กรและบุคคลที่ลงนามในท้ายจดหมายเปิดผนึกฉบับนี้จึงขอเรียกร้องต่อผู้ที่เกี่ยวข้อง ดังนี้

1. ขอให้ผู้ว่าราชการจังหวัดนราธิวาสในฐานะประธานคณะกรรมการคุ้มครองเด็กจังหวัดซึ่งมีหน้าที่รับผิดชอบโดยตรงดำเนินการตามพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546 โดยใช้กระบวนการทางกฎหมาย แจ้งความร้องทุกข์เพื่อให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องดำเนินการสอบสวนหาหลักฐานการล่วงละเมิดทางเพศและแสวงหาผลประโยชน์จากเด็กและนำไปสู่การช่วยเหลือ คุ้มครองและประสานให้เด็กเข้าถึงสิทธิขั้นพื้นฐานโดยเฉพาะการศึกษา  รวมถึงการดำเนินคดีกับผู้กระทำผิดเพื่อสร้างบรรทัดฐานในอนาคตต่อไป

2. ขอให้ทางคณะกรรมการกลางอิสลามประจำจังหวดนราธิวาสดำเนินการชี้แจงอย่างเป็นทางการต่อกรณีการสมรสระหว่างชายชาวมาเลเซียวัย 41 ปี และเด็กหญิงชาวไทยวัย 11 ขวบ เพื่อให้เกิดความกระจ่างชัดต่อการแอบอ้างลักลอบประกอบพิธีนิกะห์และปลอมแปลงเอกสารของทางการอันนำไปสู่การแสวงหาผลประโยชน์และล่วงละเมิดสิทธิเด็ก และทำให้ชื่อเสียงของคณะกรรมการกลางอิสลามประจำจังหวัดนราธิวาสได้รับความเสียหายจากการกระทำดังกล่าว

3. ขอให้ทางคณะกรรมการกลางอิสลามแห่งประเทศไทยและคณะกรรมการอิสลามประจำจังหวัดมีมาตรการที่เข้มงวดในการปกป้องคุ้มครองสิทธิเด็กและสตรี โดยต้องมีการตรวจสอบอย่างรอบคอบชัดเจนถึงความสมัครใจของฝ่ายหญิงในการเข้าสู่การแต่งงาน ปราศจากการถูกบังคับ และต้องเร่งออกมาตรการเพื่อป้องกันการแต่งงานก่อนวัยอันควรของผู้หญิงที่มีอายุต่ำกว่า 18 ปี ดังเช่นกรณีตัวอย่างของสำนักงานคณะกรรมการอิสลามประจำจังหวัดปัตตานีที่ได้ระบุว่าไม่อนุญาตให้เด็กที่อายุต่ำกว่า 18 ปี ทำการแต่งงานโดยยึดพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546 เป็นสำคัญ รวมทั้งในกรณีผู้ชายที่ประสงค์จะแต่งงานกับภรรยามากกว่าหนึ่งคน ต้องมีการตรวจสอบพฤติกรรมและประเมินความสามารถทางเศรษฐกิจ รวมทั้งศักยภาพของฝ่ายชายว่าจะสามารถสร้างความเป็นธรรมให้เกิดขึ้นในครอบครัวได้อย่างแท้จริงตามหลักการศาสนา อันหมายรวมถึงความเป็นธรรมทางสภาพจิตใจของภรรยาที่ทำการสมรสก่อนหน้านั้น

4. ขอให้รัฐบาลประสานกับทุกภาคส่วนโดยเฉพาะสำนักจุฬาราชมนตรีและคณะกรรมการกลางอิสลามแห่งประเทศไทย ในการพิจารณาคำวินิจฉัยและกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการสมรสและคุ้มครองสิทธิเด็ก ให้สอดคล้องตามหลักการศาสนาอิสลาม ควบคู่กับพันธะสัญญาต่างๆ ที่รัฐบาลไทยได้มีพันธะผูกพันต้องปฏิบัติตามข้อตกลงระหว่างประเทศ ได้แก่ อนุสัญญาว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติต่อสตรีฯ และ อนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเด็นการยุติการแต่งงานของเด็กและการบังคับการแต่งงาน รวมทั้งการแสวงหาแนวทางความร่วมมือกับรัฐบาลมาเลเซียเพื่อปรับปรุงกฎหมายให้มีมาตรฐานเดียวกัน เพื่อป้องกันการใช้ช่องว่างทางกฎหมายของทั้งสองประเทศในการแสวงหาผลประโยชน์ รวมถึงการล่วงละเมิดทางเพศต่อเด็กและผู้หญิง

องค์กรและบุคคลที่ร่วมลงนาม

• กลุ่มด้วยใจ
• เครือข่ายแกนนำสตรีสี่ภาค (ภาคใต้)
• เครือข่ายผู้หญิงภาคประชาสังคมเพื่อสันติภาพชายแดนใต้ (Civic Women)
• เครือข่ายผู้หญิงยุติความรุนแรงแสวงสันติภาพ 3 จชต
• เครือข่ายมุสลิมเอเชีย
• เครือข่ายวิจัยและรณรงค์เพื่อสตรี
• เครือข่ายหลักประกันสุขภาพภาคประชาชนสงขลา (องค์กรสาธารณประโยชน์)
• ดร.วัชรฤทัย บุญธินันท์ สถาบันสิทธิมนุษยชนและสันติศึกษา ม.มหิดล
• นันทลี จารุรัตน์ ตพส.ไทย
• ปาหนัน หีมมินะ
• พรเพ็ญ คงขจรเกียรติ
• มูลนิธิทรัพยากรเอเชีย
• มูลนิธิผสานวัฒนธรรม
• มูลนิธิผู้หญิง
• มูลนิธิพิทักษ์สตรีและเด็ก
• มูลนิธิเพื่อนหญิง
• มูลนิธิส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน
• มูลนิธิสันติภาพและวัฒนธรรม
• มูลนิธิสันติวัฒนธรรมเอเชีย
• รศ.ดร.นงเยาว์ เนาวรัตน์ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
• ละม้าย มานะการ
• วณี  ธิติประเสริฐ
• ศูนย์ความเป็นเลิศด้านผู้หญิงและความมั่นคงทางสังคม มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์
• ศูนย์พิทักษ์สตรีมุสลิมตำบลแหลมโพธิ์
• ศูนย์เรียนรู้สุขภาวะผู้หญิงและครอบครัวต.ตะลุโบะ อ.เมือง จ.ปัตานี
• สถาบันสันติภาพและการพัฒนาศึกษานานาชาติ
• สมาคมเด็กและเยาวชนเพื่อสันติภาพชายแดนใต้ (กลุ่มลูกเหรียง)
• สมาคมผู้หญิงเพื่อสันติภาพ
• สมาคมฟ้าใสส่งเสริมสุขภาวะเด็กและเยาวชนชายแดนใต้
• สมาพันธ์ศูนย์ประสานงานแรงงานนอกระบบแห่งประเทศไทย
• สุชาติ เศรษฐมาลินี  รองประธานคณะกรรมการอิสลามประจำจังหวัดเชียงใหม่
• อสมา มังกรชัย
• Rosenun Chesof, University of Malaya
• Sitimuna Ibrahim Payordueramae