นักข่าวฟรีแลนซ์ชาวฝรั่งเศสเผยเคล็ดลับการทำข่าวสืบสวนสอบสวนที่นำไปสู่การเปิดโปงสายสัมพันธ์ลับขององค์กรการกุศลในฝรั่งเศสที่สนับสนุนเงินให้แก่กองกำลังติดอาวุธของ 'อัล-อัสซาด' จอมเผด็จการของซีเรียที่ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีมานานร่วม 20 ปี โดยหนึ่งในเคล็ดลับการทำข่าวของนักข่าวเมืองน้ำหอมคนนี้คือการ 'ไถอินสตาแกรม' และ 'ส่องกูเกิลเอิร์ธ'

สำหรับซีรีส์เกี่ยวกับเครื่องมือที่นักข่าวชอบใช้ เราได้พูดคุยกับ 'เอลี กักเคิร์ต' (Elie Guckert) นักข่าวฟรีแลนซ์ชาวฝรั่งเศสที่สนใจเกี่ยวกับกลุ่มขวาจัดและการขัดกันด้วยอาวุธ (Armed Conflict) และเป็นผู้ที่เขียนบทความให้กับเว็บไซต์ต่างๆ เช่น Mediapart และ Bellingcat

ในเดือน พ.ย. [2563] กักเคิร์ตและเพื่อร่วมงานอีก 2 คนทำข่าวเปิดโปงองค์กรการกุศลในฝรั่งเศสที่ไปสานสัมพันธ์ใกล้ชิดกับกองกำลังติดอาวุธคริสเตียนในซีเรีย ซึ่งกองกำลังติดอาวุธดังกล่าวสนับสนุนประธานาธิบดีบาชาร์ อัล-อัสซาด (Bashar al-Assad) และสายสัมพันธ์นั้นนำไปสู่การให้เงินช่วยเหลือ ซึ่งถึงที่สุดแล้ว [เงินช่วยเหลือ] ถูกนำไปใช้โดยผู้นำทหารที่ตกอยู่ในข้อหาก่ออาชญากรรมสงคราม

กักเคิร์ตกล่าวว่าเครื่องมือโอเพนซอร์ส (Open Source) ขั้นสูงกำลังถูกใช้งานมากขึ้นเรื่อยๆ เพื่อติดตามกลุ่มนีโอนาซีและกลุ่มขวาสุดโต่งอื่นๆ นอกจากนี้ กักเคิร์ตยังพูดถึงรายงานข่าวสืบสวนสอบสวนของ Mediapart ที่ทำโดยเซบาสเตียน บัวร์ดง (Sébastien Bourdon) ซึ่งเป็นเพื่อนร่วมงานของเขา โดยบัวร์ดงใช้เครื่องมือมากมายหลายประเภทเพื่อค้นหากลุ่มอุดมการณ์สุดโต่ง 50 คนภายในกองทัพของฝรั่งเศส

อย่างไรก็ตาม กักเคิร์ตกล่าวว่าการสืบสวนของเขาเองนั้น “มักจะใช้เทคโนโลยีขั้นต่ำ” กล่าวคือ เขาพึ่งพาเครื่องมือโอเพนซอร์สสำหรับการหาพิกัดภูมิศาสตร์แบบเฉพาะเจาะจง แต่หากไม่ใช้เครื่องมือดังกล่าวก็จะเน้นไปที่วิธีการต่างๆ ซึ่งออกแบบมาให้พอดีกับพฤติกรรมที่เป็นลักษณะของกลุ่มขวาจัดมากกว่า

“หากคุณมองให้พ้นจากส่วนที่มีความเป็นนักกิจกรรมออกไป คุณจะเห็นว่ากลุ่มเหล่านี้กำลังทำงานแบบนักข่าวอยู่ไม่มากก็น้อย ในการรวบรวมข้อมูลที่เราสามารถนำมาใช้ได้”

ที่ตลกร้ายคือกักเคิร์ตบอกว่าแหล่งข้อมูลที่เขาเห็นว่ามีประโยชน์ที่สุดในการระบุเจตนาที่แท้จริงของกลุ่มขวาจัดคือการโฆษณาชวนเชื่อของพวกเขาเอง

“มันอาจฟังดูขัดกับความคิดตามปกติ แต่การโฆษณาชวนเชื่อสามารถให้ข้อมูลดีๆ กับคุณได้” เขากล่าว “สำหรับกลุ่มขวาจัด คุณต้องอ่านสิ่งที่พวกเขาพูดในเว็บไซต์ฝ่ายขวาและหนังสือพิมพ์โฆษณาชวนเชื่อ เพราะนี่คือที่ที่พวกเขากำลังพูดถึงสิ่งที่พวกเขาทำอยู่อย่างไม่ปิดบัง ในการสืบสวนเกี่ยวกับซีเรีย เราพบบทความชิ้นหนึ่งในเว็บไซต์สปุตนิกของรัสเซีย ในบทความดังกล่าว กลุ่มการกุศลของฝรั่งเศสแถลงอย่างชัดเจนว่าพวกเขากำลังให้อาหารแก่ ‘กลุ่มคนที่ต่อสู้เหล่านั้น’ ซึ่งเป็นการละเมิดหลักมนุษยธรรมโดยตัวมันเอง”

ระหว่างค้นหาเรื่องราวในซีเรียบนอินสตาแกรม กักเคิร์ตพบภาพงานแต่งงานของสมาชิกอาวุโสในองค์กรการกุศลแห่งนั้น ในภาพนั้นมีทั้งลูกชายของผู้นำกลุ่มกองกำลังติดอาวุธและทหารคนหนึ่งในกองกำลังป้องกันชาติที่สนับสนุนอัสซาดปรากฎอยู่ท่ามกลางแขกร่วมงานด้วย อีกภาพหนึ่งมีผู้อำนวยการใหญ่ขององค์กรการกุศล ซึ่งถูกตั้งขึ้นโดยนักกิจกรรมขวาจัด 2 คนในปี 2013 และ[ผู้อำนวยการคนดังกล่าว]กำลังตรวจดูตำแหน่งหน่วยปืนใหญ่ของกองกำลังติดอาวุธแห่งหนึ่งในภาคตะวันตกของซีเรีย

“แน่นอนว่า การเป็นขวาจัดไม่ใช่อาชญากรรม” กักเคิร์ตระบุ “พอเป็นแบบนี้กลุ่มเหล่านี้เลยรู้สึกมั่นใจในการสื่อสารเกี่ยวกับสิ่งต่างๆ เช่น เรื่องการเงิน แต่แล้วคุณก็ต้องเจอกับสถานการณ์เช่นเมื่อวันที่ 6 ม.ค. 2021 ที่อาคารรัฐสภาของสหรัฐอเมริกาที่มีอาชญากรรมเกิดขึ้นจริงๆ เทคนิคอย่างหนึ่งที่เราใช้คือการเข้าหาอดีตสมาชิกของกลุ่มเหล่านี้บน LinkedIn ไม่ใช่ปลาใหญ่ และเราต้องระมัดระวังโดยเริ่มจากแค่คำถามทั่วๆ ไป โดยบอกว่าเราแค่สนใจอยากรู้เพิ่มเติม”

กักเคิร์ตระบุว่านักข่าวยังสามารถรวบรวมเบาะแสและฐานข้อมูลแบบคราวด์ซอร์ส (Crowdsource) จากกลุ่มนักกิจกรรมต่อต้านคำพูดสร้างความเกลียดชังได้อีกด้วย เช่น กลุ่ม Sleeping Giants เป็นต้น ขณะที่เป้าหมายของนักกิจกรรมเหล่านี้คือการกดดันให้บริษัทถอนโฆษณาออกจากช่องและเว็บไซต์อุดมการณ์สุดโต่งที่พวกเขาค้นพบ กักเคิร์ตบอกว่านักข่าวสามารถให้ความสนใจไปที่ผลลัพธ์ของเว็บไซต์เหล่านี้ด้วยตัวมันเองได้ รวมไปถึงผู้ติดตามเว็บไซต์เหล่านี้ด้วย

เครื่องมือที่กักเคิร์ตชอบใช้ ได้แก่

Liveuamap

“เครื่องมือชิ้นหนึ่งที่น่าสนใจสำหรับการค้นหาพิกัดทางภูมิศาสตร์คือ Liveuamap” กักเคิร์ตกล่าวเกี่ยวกับเว็บไซต์ซึ่งเป็นตัวย่อของคำว่าแผนที่เพื่อความตระหนักรู้ถ้วนหน้าแบบถ่ายทอดสด (Live Universal Awareness Map) “ถ้าคุณสมัครสมาชิก คุณจะสามารถดูความเปลี่ยนแปลงของแนวรบทางทหารเมื่อเวลาผ่านไปได้ คุณสามารถใช้มันสำหรับสถานที่ต่างๆ ได้ เช่น ที่ซีเรียและยูเครน นอกจากนี้ยังมีสถานที่สำหรับให้ประชาชนรายงานเหตุการณ์ต่างๆ บนแผนที่ด้วย เช่น ‘ในวันนี้ มีการวางระเบิดพลีชีพที่นั่น และมีได้รับบาดเจ็บ 3 ราย’ เป็นต้น ส่วนใหญ่ข้อมูลเหล่านี้มีแหล่งอ้างอิงเชื่อถือได้ เครื่องมือนี้ช่วยให้ผมสามารถตรวจสอบข้ออ้างของกองกำลัง [ปกป้องชาติ] ที่บอกว่าถูกโจมตี และ [ที่อ้างว่าเป็น] อาชญากรรมสงครามแต่ที่จริงแล้วเป็นแค่คนยิงตอบโต้กลับมา”

“Liveuamap เปิดให้เข้าถึงประวัติทั้งหมดของเหตุการณ์แบบนี้ตั้งแต่ 2016 ถึงปัจจุบัน” เขากล่าวเสริม “มันมีประโยชน์มากเมื่อคุณต้องทำงานในประเด็นที่ยังมีการพูดถึงน้อย ในเวอร์ชันฟรี คุณจะเข้าถึงได้แค่รายงานเหตุการณ์ในช่วงเพียงไม่กี่เดือน แต่ถ้าคุณต้องการย้อนไปช่วงหลายปีก่อนหน้า คุณต้องจ่ายประมาณ 15 ดอลลาร์สหรัฐฯ (หรือประมาณ 500 บาท)”

วิกิมาเปีย (Wikimapia)

“ดูแล้วนี่เป็นการผสมกันระหว่างกูเกิลแมปและวิกิพีเดีย” กักเคิร์ตอธิบาย “ถ้าคุณไปสักเมืองที่ไม่มีคนรู้จักบนกูเกิล คุณจะไม่มีข้อมูลมากนัก แต่เมื่อมีวิกิมาเปียคนมากมายจะเข้ามาให้ข้อมูล เช่น ที่นี่เป็นโบสถ์ ที่นี่เป็นมัสยิด เป็นต้น เมื่อคุณนำคำให้การและรูปภาพมารวมกับข้อมูลประเภทนี้ คุณจะสามารถหาข้อสรุป[เกี่ยวกับเรื่องราวที่เกิดขึ้น]ได้”

กลุ่มนักกิจกรรม

“ตัวอย่างเช่น Sleeping Giants กลุ่มขบวนการเคลื่อนไหวของพลเมืองที่ต่อสู้กับความเกลียดชังบนโลกออนไลน์ด้วยการตัดทรัพยากรที่ได้จากโฆษณาของกลุ่มขวาจัด” กักเคิร์ตกล่าว “ถ้าคุณมองข้ามส่วนที่มีความเป็นนักกิจกรรมไป คุณจะเห็นว่าพวกเขากำลังทำงานแบบนักข่าวอยู่ไม่มากก็น้อย ในการรวบรวมข้อมูลที่เราสามารถนำไปใช้ได้ คนทำงานเหล่านี้ใช้เวลาทั้งวันในการแคปข้อความในช่องเทเลแกรมและเว็บไซต์ขวาจัด คุณสามารถพูดคุยกับนักวิจัยของพวกเขาเกี่ยวกับข้อมูลที่พวกเขาเก็บมาได้”

กูเกิลเอิร์ธโปร (Google Earth Pro)

“ผมเป็นคนที่ชื่นชอบการหาพิกัดทางภูมิศาสตร์มาก” กักเคิร์ตกล่าว “หนึ่งในคำถามง่ายๆ ที่เราถามตอนนั้นคือ ‘กลุ่มกองกำลังติดอาวุธคริสเตียนในซีเรียวางกำลังอยู่ใกล้โบสถ์ต่างๆ หรือไม่’ ผมใช้เวลาไม่กี่วัน พยายามหาโบสถ์ที่เฉพาะเจาะจงแห่งหนึ่ง มีเครื่องมือง่ายๆ บนกูเกิลเอิร์ธโปรที่คุณสามารถคลิกปุ่มคำว่า ‘ดู’ หลังจากนั้นก็จะมีแถบบาร์พร้อมกับข้อมูลวันที่แตกต่างกันขึ้นมาให้คุณ เวลาคุณขยับแถบบาร์มันจะทำให้คุณสามารถดูผ่านช่วงเวลาต่างๆ และเห็นความเปลี่ยนแปลงในสถานที่ดังกล่าวได้ เครื่องมือนี้ทำให้เห็นว่ามีพาหนะยานเกราะประจำการอยู่ใกล้โบสถ์นี้”

“เลื่อนดูอย่างอดทน” บนโซเชียลมีเดีย

แม้จะมีเครื่องมือกลับด้านรูปภาพ เช่น Yandex และเครื่องมือตรวจจับใบหน้า เช่น Pimeyes กักเคิร์ตก็ยังบอกว่า “การเลื่อนดูอย่างอดทน” ผ่านโซเชียลมีเดียทำให้เขาได้ผลลัพธ์ที่ดีที่สุด

“ผมใช้เวลาตลอดช่วงกลางวันเลื่อนดูเฟซบุ๊กและอินสตาแกรมเพื่อหาเรื่องราวเกี่ยวกับซีเรีย” เขานึกย้อนกลับไป “คืออย่างนี้ครับ เป็นไปได้ว่าซอฟแวร์ตรวจจับใบหน้าอาจจะทำให้เราเจอภาพได้เร็วขึ้น แต่ความรู้ของมนุษย์ก็มีประสิทธิภาพ เพราะเรารู้จักตัวละครหลักอยู่แล้ว มีอยู่วันหนึ่งผมหยุดอยู่ตรงภาพหนึ่งแล้วบอกว่า ‘นี่คือหัวหน้ากองกำลังติดอาวุธ!’ และถ้าดูวันและสถานที่ ผมก็จะรู้ความเชื่อมโยงต่างๆ ทั้งหมด”

ที่มา:

• My Favorite Tools: Tracking Far-Right Groups with Elie Guckert, By Rowan Philp, April 29, 2021 เผยแพร่ใน Global Investigative Journalism Network (GIJN)