จาก “วาดะห์” สู่ “ประชาชาติ” “ดวงยิหวา อุตรสินธุ์” วิเคราะห์เจตนายังเหมือนเดิมคือเป็นรัฐบาลเพื่อคนชายแดนใต้ แต่ต้องเลือกเมื่อรู้สึก “วางตัวลำบาก” ระหว่างประชาธิปไตยกับเผด็จการ ชาวมลายูรู้สึกแย่กับ 2 ลุงจริงๆ หรือ แล้วกลุ่มไหนที่ผิดหวัง “ประชาชาติ” และการเมืองเชิงอัตลักษณ์เริ่มสั่นคลอน ชี้บทเรียนในอดีต ประชาธิปไตยต่างหากที่จะช่วย 3 จังหวัดได้ “ก้าวไกล” คือโจทย์ใหม่ในชายแดนใต้ ประชาชาติจะไปทางไหน

“ไม่มีแล้วพรรคมลายูอิสลาม”

“อมสุเหร่ามาพูดก็ไม่เชื่อว่าเป็นกลาง”

“พรรคสาขาย่อยเตรียมเชือดวัวฉลองนายกใหม่”

ข้อความแซะพวกนี้ แว้บแรกที่อ่าน ก็คงพอจะเดาได้ว่า ผู้เขียนหมายถึง “พรรคประชาชาติ” พรรคการเมืองที่มีฐานเสียงอยู่ใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นพี่น้องมุสลิมเชื้อสายมลายู (ข้อความนี้มาจากเพจ มลายู ปาริทัศน์)

แต่ด้วยปรากฏการณ์หลายอย่างในห้วงที่ผ่านมา โดยเฉพาะการเข้าร่วมเป็นฝ่ายรัฐบาลกับพรรคเพื่อไทยที่มีพรรคสองลุงส์ (พรรครวมไทยสร้างชาติและพรรคพลังประชารัฐ) มรดกเผด็จการทหารมารวมอยู่ด้วย ได้สร้างความผิดหวังให้ผู้สนับสนุนพรรคประชาชาติพอสมควร

วันมูหะมัดนอร์ มะทา

รวมถึงบทบาทของ “อาจารย์วันนอร์” วันมูหะมัดนอร์ มะทา อดีตหัวหน้าพรรค ในฐานะประธานสภาผู้แทนราษฎรและประธานรัฐสภาที่ชวนสงสัยถึงความเป็นกลาง ทำให้แฟนคลับบางส่วนถึงกับแสดงข้อความเชิงผิดหวังผ่านโลกออนไลน์ ซึ่งสะท้อนถึงอารมณ์ความรู้สึกของคนชายแดนใต้ส่วนหนึ่งตอนนี้

กระทั่งล่าสุด พรรคประชาชาติได้เลือกหัวหน้าพรรคคนใหม่ คือ พ.ต.อ.ทวี สอดส่อง ในการประชุมใหญ่สามัญประจำปี 2566 ครั้งที่ 2 เมื่อวันเสาร์ที่ผ่านมา หลังจากอาจารย์วันนอร์ลาออกไปรับตำแหน่งประธานสภาฯ ซึ่งแฟนคลับบางส่วนก็ยังแซะไม่เลิก

ยังไม่นับรวมข้อความที่ชวนรำลึก “เหตุการณ์ตากใบ” ที่เกิดขึ้นในยุคทักษิณครองอำนาจ อาจารย์วันนอร์เป็นรัฐมนตรีเมื่อเกือบ 20 ปีที่แล้วให้ได้จดจำกันซะงั้น

ทำไม พรรคประชาชาติ จึงตัดสินใจเช่นนั้น

ทำไมพรรคประชาชาติจึงตัดสินใจเข้าร่วมรัฐบาลในสถานการณ์เช่นนี้ พรรคประชาชาติเปลี่ยนใจทิ้งหลักประชาธิปไตยแล้วไปร่วมมือกับฝ่ายเผด็จการแล้วกระนั้นหรือ

คำตอบอาจอยู่ในคำกล่าวปาฐกถาพิเศษ ของอาจารย์วันมูหะมัดนอร์ มะทา เองในช่วงก่อนการประชุมเลือกหัวหน้าพรรคและกรรมการบริหารพรรคชุดใหม่ในวันเดียวกัน ที่หอประชุมใหญ่มหาวิทยาลัยราชภัฏยะลา

“… เราได้พูดหาเสียงว่า เราต้องได้เป็นรัฐบาล เรามี ส.ส. 9 คน ทันทีที่มีการจัดตั้งรัฐบาล เราเป็นพรรคแรกๆ ที่มีการเชิญจากแกนนำจัดตั้งรัฐบาลให้เข้าร่วมรัฐบาล...”

“...บางอย่างฝ่ายตรงข้ามอาจจะไม่ชอบ ทำไมต้องไปร่วมรัฐบาลกับพรรคนู้นพรรคนี้ ขอเรียนว่า การทำงานนั้นต้องรู้จักถอยไปคนละก้าว ถึงจะก้าวไปข้างหน้าอย่างมั่นคง จะชอบหรือไม่ชอบ แต่ต้องมีรัฐบาลและต้องเป็นรัฐบาลเพื่อแก้ไขปัญหาความเดือดร้อน ถ้าเรายืนหยัดไม่ถอยเลย โอกาสที่จะมาแก้ไขปัญหาประชาชนก็ไม่มีเหมือนเดิม”

จาก “วาดะห์” สู่ “ประชาชาติ”

นักวิชาการที่มีสายสัมพันธ์ใกล้ชิดกับนักการเมืองในพรรคประชาชาติอย่างอาจารย์หงส์ "ดวงยิหวา อุตรสินธุ์” จาก NYU Abu Dhabi (มหาวิทยาลัยนิวยอร์ก แห่งอาบูดาบี สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์) กลับมองว่า ปรากฏการณ์นี้ไม่น่าจะแปลกใจ เพราะเป็นชุดความคิดและอุดมการณ์เดิมในทางการเมืองของ “กลุ่มวาดะห์” (Wahdah) ที่เคยเป็นกลุ่มนักการเมืองมุสลิมที่ทรงอิทธิพลมากใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้

ดวงยิหวา อุตรสินธุ์

กลุ่มวาดะห์ก่อตั้งโดย เสนีย์ มะดากะกุล และเด่น โต๊ะมีนา เมื่อครั้งสังกัดพรรคกิจสังคม จากนั้นเข้าร่วมกับพรรคประชาธิปัตย์ก่อนจะลาออก แล้วไปร่วมก่อตั้งพรรคความหวังใหม่ตามคำเชิญของ พล.อ.ชวลิต ยงใจยุทธ ซึ่งต่อมาก็ได้ยุบรวมเข้ากับพรรคไทยรักไทยเมื่อปี 2545 กระทั้งกลุ่มวาดะห์แพ้การเลือกตั้งย่อยยับเมื่อปี 2548 หลัง “เหตุการณ์ตากใบ”

เมื่อพรรคไทยรักไทยถูกฟ้องยุบพรรคในช่วงหลังรัฐประหารในปี 2549 สมาชิกกลุ่มวาดะห์ก็ย้ายไปสังกัดพรรคต่างๆ อีกหลายพรรค จนในที่สุดเมื่อปี 2561 ได้กลับมาร่วมกันจัดตั้งพรรคประชาชาติขึ้นมา ยกเว้นเด่น และนัจมุดดีน อูมา ที่ไปสังกัดพรรคภูมิใจไทยในปัจจุบัน และมีสมาชิกบางคนได้เสียชีวิตไปแล้ว

เจตนายังเหมือนเดิม

ดวงยิหวา เล่าถึงลักษณะพิเศษของนักการเมืองกลุ่มนี้จากการเก็บข้อมูลทำวิทยานิพนธ์เมื่อปี 2555 ที่แม้ว่า พรรคประชาชาติปัจจุบันจะมีคนจากกลุ่มวาดะห์ไม่กี่คน (คืออาจารย์วันนอร์, อารีเพ็ญ อุตรสินธุ์, มุข สุไลมาน, ซูการ์โน มะทา, มูฮำมัดอารีฟีน จะปะกิยา) ร่วมกับคนรุ่นใหม่ แต่การวางแนวคิดและวิถีทางการเมืองไม่เปลี่ยนไปจากเดิม เพียงแต่อาจจะมีตัวละครใหม่ๆเข้ามา แต่การทำงานการเมืองยังเป็นแบบเดิมไม่เปลี่ยน

“เคยสัมภาษณ์นักการเมืองในกลุ่มวาดะห์เมื่อปี 2555 และมีการเขียนไว้ในหนังสือกลุ่มสลาตันด้วยว่า ถึงอย่างไรก็ขอให้ได้เป็นฝ่ายรัฐบาล นี่คือสิ่งที่พวกเขาพูดมาตลอด เพราะการเป็นฝ่ายรัฐบาลมีโอกาสที่จะทำงานเพื่อคนในพื้นที่มากกว่าฝ่ายค้าน ซึ่งที่ผ่านมา ดิฉันก็เห็นเป็นแบบนั้นจริง ฝ่ายค้านจะทำอะไรได้ไม่มาก”

แน่นอนว่า การเป็นรัฐบาลมีทั้งอำนาจและงบประมาณ และการมีตำแหน่งให้คนในพรรคจะเอื้อต่อการทำงานในพื้นที่มาก เช่น หาก พ.ต.อ.ทวี สอดส่อง ได้เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรมจริง ก็จะเอื้อต่อการแก้ปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้ได้หลายด้าน ทั้งงานยุติธรรมและสิทธิมนุษยชน เป็นต้น

ดวงยิหวา กล่าวว่า ไม่ว่ารัฐบาลจะเป็นฝ่ายประชาธิปไตยหรือฝ่ายเผด็จการ พรรคประชาชาติก็ยังอยากเป็นฝ่ายรัฐบาล เพราะอยากช่วยคน 3 จังหวัด เพราะอย่างไรเสีย ความเป็นประชาธิปไตยในการเมืองส่วนกลางก็ไม่น่าจะทำอะไรให้คน 3 จังหวัดได้มากนัก

“ดิฉันเป็นคนที่เชียร์พรรคก้าวไกลในสายประชาธิปไตย ฟังแล้วก็รู้สึกอึกเหมือนกัน” สิ่งที่เกิดขึ้นนั้น ทำให้คนหลายคนในพรรคประชาชาติรู้สึกอกหักว่า ทำไมคุณยอมที่จะไปร่วมมือกับฝ่ายทหาร ทั้งๆที่ทหารก็ทำร้ายคนใน 3 จังหวัดมากพอสมควรไม่ใช่หรือ ทำไมจึงกล้าไปร่วมมือ”

ต้องเลือก เมื่อ “วางตัวลำบาก”

ทีนี้ อาจารย์หงส์ได้ชวนมองอีกแง่หนึ่งว่า ในความเห็นและความรู้สึกของกลุ่มกลุ่มวาดะห์เดิมหรือกลุ่มพรรคประชาชาติในตอนนี้ ต่างก็มองตัวเองเป็นพรรคการเมืองในระดับภูมิภาคและเป็นชนกลุ่มน้อย จึงทำให้“วางตัวลำบาก”

เพราะในการเมืองระดับชาติ พรรคประชาชาติอาจถูกมองว่า เป็นกลุ่มที่สนับสนุนผู้ก่อการร้ายหรือกลุ่มหัวรุนแรง มุมมองแบบนี้ที่ทำให้ฝ่ายความมั่นคงเพ่งเล็งพวกเขาอยู่ตลอดเวลา พวกเขาจึงวางตัวลำบาก

ยิ่งในสถานการณ์การเมืองในปัจจุบัน พวกเขาก็ยิ่งต้องวางตัวให้ชัดเจนใน 2 ด้าน ก็คือ ต้องวางตัวไม่ให้ถูกมองอย่างเข้าใจผิดว่าเป็นผู้สนับสนุนขบวนการ BRN หรือผู้สนับสนุนขบวนการแบ่งแยกดินแดน อีกด้านหนึ่งพวกเขาก็ต้องแสดงตัวอย่างชัดเจนว่า เป็นผู้สนับสนุนประชาธิปไตย 

แต่เมื่อถึงคราวที่ต้องเลือกจะอยู่ฝ่ายไหน “สำหรับดิฉันแล้ว มันง่ายกว่าที่พวกเขาจะเลือกตัดความเป็นประชาธิปไตยทิ้งไป ดีกว่าถูกมองว่าเป็นฝ่ายที่สนับสนุน BRN ซึ่งการวางตัวแบบนี้ในการเมืองระดับชาติจะทำให้พวกเขาอยู่ได้”

ชาวมลายูรู้สึกแย่กับ 2 ลุงจริงๆ หรือ

ประเด็นต่อมา ดวงยิหวา บอกว่า ถ้าชาวบ้านรู้สึกแย่กับ 2 ลุงจริงๆ คือ พล.อ.ประยุทธ์ จันโอชา และ พล.อ.ประวิตร วงศ์สุวรรณ เหตุใดเขตเลือกตั้งที่ 2 และ 3 จ.นราธิวาส และเขต  2 จ.ปัตตานี พรรคพลังประชารัฐจึงได้รับเลือกตั้ง รวมทั้งเขต 1 จ.นราธิวาส ที่ได้พรรครวมไทยสร้างชาติ

และถ้าไปดูคะแนนระบบปาร์ตี้ลิสต์ของ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ก็จะพบว่า พรรคเพื่อไทยได้น้อยแค่ 1% เท่านั้นเองและอยู่อันดับ 5-6 ส่วนพรรคประชาชาติได้ถึง 41% ตามมาด้วยก้าวไกล 22% อันดับ 3 คือรวมไทยสร้างชาติ

“ถ้าคนไม่เอาลุงจริงๆ ทำไมถึงได้รับเลือกตั้ง แต่ถ้าพรรคเพื่อไทยชาวบ้านก็จะรู้ว่าเป็นแบรนด์ของทักษิณ ชินวัตร หากมองในภาพใหญ่แสดงว่าคนใน 3 จังหวัดไม่เอาทักษิณมากกว่าลุงทั้งสองคน เพราะฉะนั้นจากผลการเลือกตั้งตรงนี้ก็แสดงว่า การที่พรรคประชาชาติจะร่วมกับลุงก็ไม่ได้มีผลอะไรกับคนในพื้นที่”

ดวงยิหวา ยังชวนคิดในเรื่องการแก้ปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้ ทำไมคนในพื้นที่เลือกพรรคประชาชาติมากกว่าพรรคก้าวไกล ทั้งๆ ที่นโยบายของพรรคก้าวไกลน่าจะช่วยแก้ปัญหาให้คนในพื้นที่ได้มากกว่า มองเห็นภาพชัดเจนกว่า เช่น การยุบ กอ.รมน. ยุบ ศอ.บต. ยกเลิกการเกณฑ์ทหาร แต่คนก็ยังเลือกพรรคประชาชาติทั้งๆ ที่นโยบายของพรรคประชาชาติเบลอมาก 

อาจารย์หงส์มั่นใจว่า การแก้กฎหมายพิเศษ เช่น พ.ร.ก.ฉุกเฉิน หรือกฎอัยการศึก พรรคประชาชาติไม่แตะ ส่วนนโยบายอื่นๆ ก็เป็นนโยบายกว้างๆ ส่วนเรื่องกระบวนการสันติภาพก็ไม่น่าจะมีอะไรแตกต่าง เพราะยังได้รัฐบาลกลุ่มเดิมอยู่ แต่อาจจะมีคนของพรรคประชาชาติเข้าไปร่วมด้วย ก็อาจจะพอเห็นอะไรได้บ้าง 

“เพราะฉะนั้นการเมืองเรื่องอัตลักษณ์ใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ยังแข็งอยู่ น่าเศร้านะ”

กลุ่มไหนที่ผิดหวัง “ประชาชาติ”

คำถามคือ เมื่อพรรคประชาชาติไม่เลือกฝ่ายประชาธิปไตยแล้ว มวลชนคน 3 จังหวัดจะยอมรับได้หรือไม่ ก่อนจะตอบคำถามนั้น ดวงยิหวาชวนมาดูก่อนว่า กลุ่มคนที่เลือกพรรคประชาชาติในการเลือกตั้งที่ผ่านมา มีกลุ่มไหน แบบไหนบ้าง

ดวงยิหวา บอกว่า มวลชนที่สนับสนุนพรรคประชาชาติมี 2 ระดับ ระดับแรก เป็นกลุ่มคนที่มีความรู้ ความเข้าใจเรื่องการเมือง มีการติดตามข่าวสารอยู่ตลอดเวลา และเชื่อมั่นว่า พรรคประชาชาติเป็นพรรคในฝ่ายประชาธิปไตย ขณะเดียวกันก็เป็นพรรคที่มีความเป็นมลายูมุสลิม คือเป็นพรรคฝ่ายประชาธิปไตยอันมีอัตลักษณ์เชื่อมโยงกับคนในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ “ก็คือพวกเราที่อยู่ในโลกออกไลน์นี่ล่ะ”

ระดับที่สอง คือคนที่เลือกพรรคประชาชาติเพราะมีความรู้สึกว่า “พรรคประชาชาติเป็นคนของเรา เป็นญาติ เป็นญาติของญาติ เป็นพี่น้องที่มีเชื้อสายเดียวกัน ก็คือมีความเป็นมลายู เป็นพรรคการเมืองอิสลาม ถ้าไม่เลือกพรรคอิสลามแล้วจะเลือกพรรคไหน จะไปตอบพระเจ้าอย่างไร”

คนในกลุ่มที่สองนี้จะมองว่า “ไม่ว่าพรรคประชาชาติจะเข้าข้างใครก็ไม่เป็นไร เพราะถึงอย่างไร ถ้าเข้าไปเป็นรัฐบาลแล้วก็จะช่วยเหลือพวกเราได้” กลุ่มนี้มีความไว้วางใจต่อพรรคอย่างสนิทใจ ซึ่งต่างจากกลุ่มแรกที่ต้องการให้พรรคประชาชาติเป็นฝ่ายประชาธิปไตย คือจับมือกับพรรคก้าวไกล

ส่วนคนกลุ่มแรกมองว่า ยังไงพรรคประชาชาติก็ต้องเข้าข้างฝ่ายประชาธิปไตย เพราะฉะนั้น “กลุ่มนี้ล่ะที่ผิดหวังกับการที่พรรคประชาชาติยอมข้ามขั้วไปร่วมมือกับทหาร”

อาจารย์หงส์คิดว่า กลุ่มที่ผิดหวังนี้มีจำนวนน้อยกว่ากลุ่มที่ 2 มากๆ เพราะคนในกลุ่มที่ 2 เป็นคนที่อยู่ตามหมู่บ้านจริงๆ ไม่ได้ติดตามโซเชียลมีเดียตลอดเหมือนพวกเรา เพราะฉะนั้น “คิดว่าการที่พรรคประชาชาติจะตัดสินใจอย่างไรคงคิดคำนวณแล้วว่า ไม่น่าจะเสียคะแนนนิยมไปมากเท่าไหร่”

เธอจึง สรุปได้ว่า การต่อสู้ทางการเมืองเชิงอัตลักษณ์นั้นยังมีความเข้มแข็งอยู่มากใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ และยังไม่เปลี่ยนแปลงจากเดิมมากนัก?

ตรงนี้ ดวงยิหวา อธิบายว่า คะแนนเสียงที่พรรคประชาชาติได้ในการเลือกตั้งครั้งนี้ ก็ไม่ได้มากไปกว่าที่เคยได้มากที่สุดเมื่อครั้งยังเป็นกลุ่มวาดะห์ คือ 7 ที่นั่ง(ในระบบแบ่งเขต) ไม่เคยเกินกว่านี้ แต่สมัยนั้น 11 เขตเลือกตั้ง แต่การเลือกตั้งครั้งนี้เพิ่มเป็น 13 เขต แต่พรรคประชาชาติก็ได้ 7 ที่นั่ง ถ้าเทียบอัตราส่วนก็ถือว่าน้อยลงกว่าเมื่อก่อนด้วยซ้ำ

การเมืองเชิงอัตลักษณ์เริ่มสั่นคลอน

“การเมืองเชิงอัตลักษณ์มลายูยังแกร่งอยู่ก็จริง แต่ก็ถูกพรรคก้าวไกลเข้ามาแทรกแล้ว” เชื่อว่าการเลือกตั้งครั้งหน้า พรรคก้าวไกลจะได้คะแนนเสียงเพิ่มขึ้น ส่วนหนึ่งก็มาจากกลุ่มที่ผิดหวังพรรคประชาชาติทั้งหลายนั่นล่ะ

ทว่า คงยังไม่ถึงขั้นจะถูกประชาชนลงโทษเหมือนการเลือกตั้งเมื่อปี 2548 เพราะไม่ได้ร้ายแรงเหมือนเหตุการณ์ตากใบหรือการประท้วงครั้งใหญ่ที่ปัตตานีเมื่อปี 2518

“อันนั้นใหญ่จริง เพราะเป็นเหตุการณ์ที่สามารถรวมความเป็นหนึ่งให้คนใน 3 จังหวัดได้ลงโทษในทางการเมืองในครั้งเดียว” แต่แค่ไม่เลือกฝ่ายประชาธิปไตยอย่างเดียว คนใน 3 จังหวัดคงไม่ได้คิดว่า เขาจะมีส่วนได้เสียอะไร

บทเรียนประชาธิปไตยในอดีต

อาจารย์หงส์ ยังเล่าถึงแง่คิดที่ได้จากการเขียนวิทยานิพนธ์ ชื่อ Voices and Votes Amid Violence: Power and Electoral Accountability in Thailand’s Deep South (เสียงและการลงคะแนนเสียงท่ามกลางความรุนแรง: อำนาจและความรับผิดชอบในการเลือกตั้งในจังหวัดชายแดนภาคใต้ของประเทศไทย) ด้วยว่า

ตนเองได้เขียนถึงการต่อสู้ทางการเมืองของหะยีสุหลง อับดุลกาเดร์ ที่ได้จะทำข้อเสนอ 7 ข้อเสนอต่อรัฐบาลเมื่อปี 2490 แต่โชคร้ายก็คือ มีการทำรัฐประหารขึ้นมา 7 ข้อเสนอดังกล่าวถูกรัฐบาลใหม่ปฏิเสธและยังกล่าวหาหะยีสุหลงว่าเป็นกบฏ “ถ้าไม่มีรัฐประหารตอนนั้น เชื่อว่า 3 จังหวัดก็จะไม่เป็นแบบนี้”

นี่ไม่ใช่กรณีเดียว แต่มีหลายครั้งที่พอการแก้ปัญหา 3 จังหวัดจะดีหน่อยก็เกิดรัฐประหาร เช่น กระบวนการพูดคุยสันติภาพในสมัยยิ่งลักษณ์ ชินวัตร

เธอมองว่า ทำไมวาดะห์(หรือพรรคประชาชาติ) ไม่เห็นว่า ความเป็นประชาธิปไตยต่างหากที่จะช่วยให้ 3 จังหวัดหลุดจากภาวะความขัดแย้งรุนแรงได้ ทั้งที่เหตุการณ์ในอดีตแสดงให้เห็นว่าเป็นแบบนี้จริงๆ

“พอจะแก้ปัญหาได้ก็มีรัฐประหาร พอพังแล้วก็มานับศูนย์กันใหม่ทุกครั้ง”

“ก้าวไกล” โจทย์ใหม่ชายแดนใต้

สำหรับพรรคก้าวไกล แน่นอนว่าฐานเสียงส่วนใหญ่คือกลุ่มคนรุ่นใหม่ แต่สิ่งที่อาจารย์ดวงยิหวาระบุว่าน่าสนใจมาก คือ กลุ่มคนรุ่นใหม่ที่เคร่งครัดในศาสนาอิสลาม กลุ่มนี้ไม่เลือกพรรคประชาชาติ แต่เลือกพรรคก้าวไกล

“กลุ่มนี้ไม่ชอบพรรคประชาชาติ เพราะมองว่ายังเล่นการเมืองแบบเก่า โดยเฉพาะวิธีการหาเสียงที่นำศาสนามาใช้ตัดสินคนอื่นว่า ถ้าไม่เลือกฉันแล้วจะตกนรก ซึ่งมองว่าการหาเสียงแบบนั้นมันไม่ถูกต้อง”

ส่วนบางนโยบาย เช่น สมรสเท่าเทียมหรือสุราเสรี เขามองว่า แม้ผิดหลักศาสนาแต่สามารถคุยกันได้ แต่ตัวก้อนแก่นหลักๆ ของพรรคก้าวไกล คือการเปลี่ยนแปลง เด็กกลุ่มเชื่อในความเป็นประชาธิปไตยว่าจะสามารถเปลี่ยนโครงสร้างของสังคมได้

เจาะกลุ่มผู้นำศาสนาได้ไหม

อาจารย์หงส์ แนะนำว่า พรรคก้าวไกลยังต้องทำงานมวลชนต่อไปให้หนักกว่าเดิม ต้องพยายามเดินเข้าหากลุ่มผู้นำศาสนาอิสลาม เพราะพรรคประชาชาติได้คะแนนเสียงจากกลุ่มนี้เยอะมาก 

“ตอนนี้ผู้นำศาสนาทั้งสายเก่าและสายใหม่ต่างก็ร่วมกันมาช่วยพรรคประชาชาติ ซึ่งต่างจากเมื่อก่อนที่วาดะห์ได้รับการสนับสนุนจากผู้นำศาสนาสายเก่าอย่างเดียว”

พรรคก้าวไกลจะเจาะฐานเสียงกลุ่มศาสนาของพรรคประชาชาติอย่างไร จะเข้าไปคุยอย่างไรในลักษณะที่ไม่แข็งกร้าว พรรคประชาชาติก็นำนโยบายพรรคก้าวไกลมาพูดให้คนเข้าใจง่าย ๆ ในการหาเสียง เช่น สมรสเท่าเทียมขัดหลักศาสนา เพราะฉะนั้นพรรคก้าวไกลจะอธิบายอย่างไรว่า ส.ส.มุสลิมก็ไม่ได้สนับสนุน ซึ่งทำได้

เธอทิ้งท้ายว่า การเลือกตั้งครั้งหน้าพรรคก้าวไกลจะได้คะแนนปาร์ตี้ลิสต์มากขึ้น แต่ในระบบเขตเลือกตั้งยังไม่แน่ใจ และยังต้องเผชิญกับการใช้เงินซื้อเสียงอยู่ เพราะกลายเป็นวัฒนธรรมการเลือกตั้งที่ฝังลึกไปแล้ว แต่พรรคก้าวไกลก็ได้สร้างปรากฏการณ์ใหม่ในการเลือกตั้งที่ไม่ต้องซื้อเสียง

ถึงวันนี้ พรรคก้าวไกลอาจเป็นคู่ต่อสู้ที่น่ากลัว และอนาคตการเมืองแห่งอัตลักษณ์ของพรรคประชาชาติ อาจไม่สำคัญเท่าจะเลือกเป็นประชาธิปไตยหรือฝักใฝ่เผด็จการที่อาจจะขับเคี่ยวกันไปอีกนาน ส่วนพวกชอบแซะผ่านสื่อออนไลน์ ก็คงจะไม่เลิกเช่นกัน