อรรคณัฐ วันทนะสมบัติ: เกาหลีเหนือ ในวันที่ทุนนิยมเริ่มคืบคลาน

อรรคณัฐ วันทนะสมบัติ
นักศึกษาระดับปริญญาโท โครงการเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ท่ามกลางกระแสโลกาภิวัตน์ และความเจริญก้าวหน้าอย่างไม่หยุดยั้งของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ในวันที่องค์ความรู้ต่างๆสามารถเข้าถึงได้อย่างง่ายดายเพียงปลายนิ้วสัมผัส(เม้าส์) ในวันที่บริษัทสัญชาติเกาหลีใต้อย่างซัมซุง ผงาดขึ้นเป็นหนึ่งในบริษัทยักษ์ใหญ่ของโลก เกาหลีเหนือคือประเทศที่มีจำนวนผู้เข้าถึงอินเตอร์เน็ทต่ำที่สุดประเทศนึงในโลก

หลังจากสิ้นสุดยุคสงครามเย็นด้วยการล่มสลายของอดีตสหภาพโซเวียต ประเทศที่ยังคงปกครองด้วยระบอบคอมมิวนิสต์สืบเนื่องจนถึงทุกวันนี้ต่างก็ปรับตัวให้มีความยืดหยุ่นและเหมาะสมกับโลกในยุคปัจจุบันด้วยกันทั้งสิ้น ในปัจจุบัน ประเทศจีน คือตัวอย่างประเทศที่ประสบความสำเร็จในการปกครองด้วยระบอบคอมมิวนิสต์ที่ใช้ระบบเศรษฐกิจเป็นแบบ“ทุนนิยมโดยรัฐ” อาจกล่าวได้ว่าจีนเป็นชาติที่มีความมั่งคั่งและมีระบบเศรษฐกิจที่มั่นคง เราอาจจะเคยได้รับรู้ถึงภาวะวิกฤตเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นในภูมิภาคต่างๆในโลกไม่ว่าจะเป็น วิกฤตต้มยำกุ้ง หรือ วิกฤตแฮมเบอร์เกอร์ แต่เรายังไม่เคยได้ยิน วิกฤตขนมจีบ หรือ ซาลาเปา แต่อย่างใด แม้ว่าเกาหลีเหนือจะคงความเป็นคอมมิวนิสต์ ที่รัฐมีอำนาจเบ็ดเสร็จเด็ดขาดในการควบคุมทุกสิ่งทุกอย่างรวมทั้งระบบเศรษฐกิจอย่างเคร่งครัด มีความเป็นไปได้มากน้อยแค่ไหนที่เกาหลีเหนือจะปฏิรูประบบเศรษฐกิจของประเทศตามรอยประเทศจีน ซึ่งนอกจากเกาหลีเหนือจะมองว่าประเทศจีนเป็นมหามิตรของตนเองแล้ว ที่สำคัญประเทศจีนเองก็ได้ทำการพิสูจน์ให้โลกได้ประจักษ์ถึงความสำเร็จในการปฏิรูประบบเศรษฐกิจของตนเอง จนผงาดขึ้นมาหายใจรดต้นคอประเทศสหรัฐอเมริกา และทำท่าว่าจะแซงหน้าขึ้นมาเป็นเบอร์หนึ่งในอนาคตอันใกล้นี้

ภาพหญิงวัยกลางคนนั่งยองๆใช้มือดึงและเด็ดหญ้าที่ยาวออกให้สั้นลง บริเวณสองข้างถนนในกรุงเปียงยาง หรือภาพชาวเกาหลีเหนือรวมกลุ่มกันใช้มือจัดเรียงก้อนหินให้แน่นขึ้นในบริเวณรางรถไฟ อาจเป็นภาพที่เห็นจนคุ้นชินและดูเป็นเรื่องปกติสำหรับชาวเกาหลีเหนือ แต่สำหรับชาวต่างชาติที่ได้ประสบพบเจอนั้น สิ่งต่างๆเหล่านี้ถูกมองเป็นเรื่องที่แปลกประหลาดไม่น้อย ผมค่อนข้างแปลกใจที่งานต่างๆเหล่านี้สำเร็จได้โดยไม่มีการใช้เครื่องมือทุ่นแรงใดๆ ในวันที่ผมเดินทางไปเคารพอนุสาวรีย์ท่านอดีตผู้นำ ผมเห็นนักเรียนหญิงกลุ่มใหญ่กำลังทำความสะอาดบริเวณนั้นโดยใช้ไม้กวาดขนาดจิ๋ว ซึ่งดูไม่เหมาะสมกับงานสักเท่าไหร่ ที่น่าสนใจคือ นักเรียนหญิงเหล่านี้ทุกคนสวมรองเท้าส้นสูง!

เมื่อ คิม จอง อึน ผู้นำคนปัจจุบันขึ้นสู่อำนาจ ต่อจากผู้เป็นพ่อ ท่านผู้นำคนใหม่ได้ผ่อนปรนกฎระเบียบที่เข้มงวดบางประการ ในสมัยที่คุณปู่และคุณพ่อของเค้าปกครองประเทศนั้น รองเท้าส้นสูงเป็นสิ่งต้องห้าม ผู้หญิงจะสามารถใส่กางเกงขายาวได้ต่อเมื่อมีความจำเป็นจะต้องทำงานที่ต้องการความทะมัดทะแมงเท่านั้น ท่าทีที่เปลี่ยนไปในทางที่ผ่อนคลายมากขึ้นของท่านผู้นำ อาทิ การอนุญาตให้ใส่รองเท้าส้นสูง หรือกระทั่งอนุญาตให้สามารถใส่ตุ้มหู สำหรับพวกเราเมื่อมองจากมุมมองของคนภายนอกอาจมองว่าเป็นเรื่องเล็กน้อย แต่สำหรับสตรีเกาหลีเหนือทุกคนแล้ว สิ่งเหล่านี้คือของขวัญอันล้ำค่าจากท่านผู้นำ มีรายงานว่ายอดนำเข้าสินค้าซึ่งในอดีตมองว่าเป็นสินค้าฟุ่มเฟือยเพิ่มมากขึ้นหลังจากผู้นำคนปัจจุบันก้าวขึ้นสู่ตำแหน่ง

ผู้เขียนได้มีโอกาสรับประทานพิซซ่าจากร้านพิซซ่าที่ตกแต่งอย่างหรูหรา มีนักร้องสาวสวยร้องเพลงสากลขับกล่อมให้ลูกค้าเจริญอาหารด้วย ผู้นำทางแจ้งว่าท่านผู้นำส่งพ่อครัวไปเรียนการทำพิซซ่าที่อิตาลี เครื่องครัว เตาอบ รวมไปถึงจาน ชาม ช้อนส้อม มีด แม้กระทั่งแก้วน้ำที่ใช้ในร้านแห้งนี้นำเข้าการอิตาลีทั้งหมด ต้องยอมรับครับว่าอร่อยมากจริงๆ ผู้เขียนพบว่าลูกค้าส่วนมากเป็นชาวต่างชาติที่ทำงานอยู่ที่ประเทศเกาหลีเหนือ รวมถึงนักท่องเที่ยว มีชาวเกาหลีเหนือที่แต่งตัวภูมิฐานใช้บริการบ้างแต่ว่าไม่มากเทาใดนัก การเปลี่ยนแปลงที่เริ่มก่อตัวขึ้นนี้ผู้เชี่ยวชาญและนักวิเคราะห์ต่างๆให้ความเห็นว่าอาจเป็นผลสืบเนื่องมาจากการที่ผ่านผู้นำคนปัจจุบันเคยใช้ชีวิตในวัยเด็กที่ยุโรป (ท่านผู้นำใช้ชีวิตวัยเด็กและเรียนหนังสือที่ประเทศสวิตเซอร์แลนด์)

โทรศัพท์มือถือเป็นอีกสิ่งหนึ่งที่ได้รับความนิยมมาก แม้จะยังจำกัดการใช้งานสำหรับผู้ที่มีความจำเป็นเท่านั้นที่จะได้รับอนุญาต ข้อมูลที่ได้รับจากการสอบถามผู้นำทาง ขณะนี้มียอดผู้ใช้โทรศัพท์มือถือหลายล้านเครื่อง โดยบริษัทจากประเทศอียิปต์ เป็นผู้ได้รับสัมปทาน นอกจากนี้ ภายในร้านค้าของโรงแรมที่พัก ผู้เขียนได้พบเห็นเครื่องรูดบัตรเครดิตจึงได้ทำการสอบถาม เนื่องจากก่อนเดินทางได้รับแจ้งว่าบัตรทุกประเภทไม่ว่าจะเป็นเครดิตหรือเดบิตไม่สามารถใช้ได้ที่นี่ ปรากฎว่าปัจจุบันนี้ได้เริ่มมีการใช้บัตรเดบิตกันบ้างแล้วตามสถานที่สำคัญๆ แต่เป็นบัตรเดบิตภายในประเทศเท่านั้น แม้จำนวนผู้ถือบัตรเดบิตจะมีน้อยมากแต่การใช้ผลิตภัณฑ์แทนเงินสดในรูปแบบต่างๆนั้น ถือเป็นการอำนวยความสะดวกในการจับจ่ายใช้สอยรูปแบบหนึ่ง นี่อาจเป็นหลักฐานที่ชี้ให้เห็นว่าเกาหลีเหนือกำลังพยายามเริ่มต้นที่จะเดินเข้าสู่เส้นทางของทุนนิยมไม่มากก็น้อย

สินค้าจากต่างชาติก็สามารถหาซื้อได้ในประเทศเกาหลีเหนือ ไม่เว้นแม้แต่สินค้าจากประเทศสหรัฐอเมริกา ซึ่งเกาหลีเหนือมองว่าเป็นศัตรูหมายเลขหนึ่ง ก็มีขายในเกาหลีเหนือ เช่นเครื่อดื่มโค๊ก (ผลิตที่ประเทศจีน) เมื่อเดินทางไปสถานที่ ที่เป็นห้องสมุดและศูนย์การศึกษา ผู้เขียนได้พบว่าบรรณารักษ์ที่นั่นใช้จอคอมพิวเตอร์ยี่ห้อเดลล์ และใช้ระบบปฏิบัติการวินโดว์ของไมโครซอฟท์ นอกจากนี้ผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มบรรจุกระป๋องจากประเทศไทยก็มีขายที่นี่ด้วยเช่นเดียวกัน

ผู้เขียนได้เข้าเยี่ยมชมโรงงานผลิตน้ำแร่อัดลม ซึ่งประเทศเกาหลีเหนือสั่งซื้อสายการผลิตอันทันสมัยมาจากประเทศอิตาลี โรงงานตั้งอยู่ในทุ่งนาที่ห่างไกล คนขับรถซึ่งไม่คุ้นเคยเส้นทาง พาหลงอยู่นานทีเดียวกว่าจะหาโรงงานพบ ปรากฎว่าโรงงานไม่ได้ทำการผลิตแต่อย่างใด ผู้จัดการที่มาต้อนรับแจ้งว่าเพราะกระแสไฟฟ้าขัดข้องและไม่สามารถเดินเครื่องผลิตมาได้สองวันอแล้ว จึงได้แจ้งให้พนักงานซึ่งเป็นลูกหลานชาวนาในระแวกนั้นหยุดงาน หลังจากนั้นท่านผู้จัดการก็ประกาศเรียกพนักงานมาเดินเครื่องผลิตน้ำดื่มให้ชาวคณะทดลองชิม พบว่ารสชาติดีมากครับ คำถามที่ตามมาคือเค้าผลิตไปขายให้กับใคร ท่านผู้จัดการแจ้งว่าเค้ากำลังพยายามที่จะผลิตเพื่อส่งออกไปขายยังต่างประเทศ

ในอนาคตอันใกล้อาจจะมีสัญลักษณ์ที่สำคัญอีกอย่างของกรุงเปียงยางคือ โรงแรมรุกยอง (Ryugyong Hotel)ทรงปิรามิด(สร้างโดยผู้รับเหมาจากประเทศอียิปต์) ความสูง 105 ชั้น เริ่มต้นก่อสร้างในปี ค.ศ.1987 และหยุดชั่วคราวในปี ค.ศ. 1992 ซึ่งหากสร้างเร็จในขณะนั้นจะเป็นโรงแรมที่สูงที่สุดในโลก ขณะนี้กำลังเริ่มดำเนินการก่อสร้างต่อ เมื่อเร็วๆนี้กลุ่มเคมปินสกี้ ประเทศเยอรมนี ผู้ประกอบกิจการโรงแรมใหญ่เป็นอันดับต้นๆของโลก ประกาศว่าได้บรรลุข้อตกลงที่จะเข้ามาบริหารกิจการทันทีที่โรงแรมก่อสร้างแล้วเสร็จ

แม้ว่าสิ่งต่างๆที่บรรยายมาทั้งหมด อาจจะเป็นสิ่งที่ประเทศเกาหลีเหนือพยายามอย่างยิ่งยวด ที่จะแสดงให้ชาวโลกเห็นว่าเค้ามีความเจริญและศิวิไลซ์ไม่แพ้ชาติใดๆในโลก ในความเป็นจริงนั้นประชาชนระดับรากหญ้ายังคงต้องเผชิญความยากลำบากในการดำเนินชีวิตอยู่ไม่น้อย อย่างไรก็ตามนี่อาจเป็นจุดเริ่มต้นที่เป็นก้าวย่างที่สำคัญในการที่จะนำพาประเทศที่ยังคงความเป็นคอมมิวนิสต์อย่างเข้มข้นไปสู่การเปลี่ยนแปลงที่อาจเกิดขึ้นในอนาคตก็เป็นได้