วงการบันเทิงจีนจะเป็นอย่างไร เมื่อรัฐบาลเข้าร่วม ‘วัฒนธรรมแคนเซิล (Cancel Culture)’ ใช้กฎหมายควบคุม ‘อัลกอริทึมบนแพลตฟอร์ม’ เพื่อจัดระเบียบวงการบันเทิง ควบคุมพฤติกรรมของกลุ่มแฟนคลับ ไปจนถึงศีลธรรมอันดีงามของศิลปินดารา

31 ส.ค. 2564 สำนักงานบริหารไซเบอร์ของจีน (Cyberspace Administration of China: CAC) ประกาศเมื่อวันที่ 27 ส.ค. ที่ผ่านมาว่า CAC จะนำข้อกำหนดการจัดระเบียบสื่อสังคมออนไลน์ของจีนมาบังคับใช้กับกลุ่มผู้ประกอบอาชีพธุรกิจบันเทิง รวมถึงออกมาตรการลงโทษการเผยแพร่ข้อมูลที่เป็นอันตรายในหมู่แฟนคลับไอดอลหรือศิลปินดาราจีน เช่น การปิดเว็บบอร์ด เป็นต้น

นอกจากนี้ CAC ยังประกาศร่างข้อกำหนดสำหรับการใช้อัลกอริทึม ‘ระบบแนะนำ (Recommendation System)’ บนอินเทอร์เน็ต ซึ่งเป็นอัลกอริทึมที่ใช้โดยทั่วไปในบริการซื้อขายสินค้า เว็บไซต์ข่าว โซเชียลมีเดีย และสตรีมมิ่งแพลตฟอร์ม ระบบดังกล่าวเป็นการรวบรวมข้อมูลการใช้งานอินเทอร์เน็ตของผู้ใช้ และนำข้อมูลเหล่านั้นไปใช้งานในเชิงพาณิชย์ หรืออื่นๆ เช่น แนะนำสินค้าหรือบริการที่ตรงกับลักษณะความสนใจของผู้ใช้งาน เป็นต้น

ข้อกำหนดใหม่ระบุว่าบริษัทแพลตฟอร์มหรือผู้ให้บริการอินเทอร์เน็ตรายใดก็ตามที่ใช้อัลกอริทึม ‘ระบบแนะนำ’ เพื่อชี้นำความเห็นมหาชนต้องยื่นขออนุญาตต่อทางการก่อน มิเช่นนั้นแล้วจะถูกระงับการให้บริการหรือถูกปรับเป็นเงิน 30,000 หยวน ซึ่งข้อกำหนดใหม่นี้จะส่งผลกระทบต่อบริษัทเทคโนโลยียักษ์ใหญ่หลายเจ้า เช่น ByteDance ซึ่งเป็นเจ้าของแอปพลิเคชันหรือแพลตฟอร์มออนไลน์ต่างๆ เช่น Douyin หรือ TikTok หรือ Tencent ผู้ให้บริการสตรีมมิ่งแพลตฟอร์มรายใหญ่ในจีน รวมถึงส่งผลกระทบต่อบริษัทอาลีบาบา ซึ่งเป็นเจ้าของเว็บไซต์อีคอมเมิร์ซหลายแห่งในจีนและทั่วโลก

CAC ต้องการระงับอัลกอริทึมดังกล่าวที่สนับสนุนให้ผู้ใช้งานอินเทอร์เน็ตจัดสร้างแคมเปญ ‘ระดมทุน’ หรือ ‘ใช้จ่าย’ เงินจำนวนมหาศาลไปกับกิจกรรมที่ “อาจทำลายความสงบเรียบร้อยของประชาชน” ซึ่งผู้ให้บริการอินเทอร์เน็ตต้องเพิ่มมาตรการตรวจสอบบัญชีผู้ใช้งานปลอม เพิ่มขั้นตอนการยืนยันตัวตน และต้องทำให้ผู้ใช้งานสามารถปิดระบบแนะนำได้ง่ายยิ่งขึ้น โดยร่างข้อกำหนดนี้อยู่ในขั้นตอนการทำประชาพิจารณ์เพื่อรับฟังข้อคิดเห็นจากหลายฝ่ายและจะเปิดให้แสดงความคิดเห็นจนถึงกลางเดือน ก.ย. นี้

ข้อกำหนดใหม่กระทบวงการบันเทิงจีนอย่างไรบ้าง

เมื่อวันที่ 27 ส.ค. 2564 สื่อโกบอลไทมส์ของพรรคคอมมิวนิสต์จีนรายงานว่า CAC เตรียมเข้าจัดการผู้ให้บริการสื่อโซเชียลมีเดียและต้นสังกัดของศิลปินดาราที่ละเมิดกฎหมาย ซึ่งรวมถึงการ ‘ซื้อคำเสิร์ช’ ที่ทำให้ชื่อของศิลปินดาราในสังกัดติดเทรนด์บนโลกออนไลน์ โดย CAC กล่าวว่า ผู้ให้บริการ ‘ระบบแนะนำ’ บนแพลตฟอร์มต่างๆ ต้องปฏิบัติตามจริยธรรมทางธุรกิจและจริธรรมทางวิชาชีพ รวมถึงต้องปฏิบัติตามหลักความเป็นธรรม เปิดเผย และโปร่งใส

“บริษัทที่ดูแลศิลปินดาราใช้อัลกอริทึมของโซเชียลมีเดียเก่งมากเพื่อสร้างจุดสนใจ ซึ่งเป็นเหตุผลว่าทำไมร่างข้อกำหนดใหม่จึงพุ่งเป้าลดการแทรกแซงของมนุษย์ นั่นก็เพราะว่าคอมพิวเตอร์มันไม่รู้จักคอนเซ็ปต์ผิดชอบชั่วดี” หม่าจี้หัว (Ma Jihua) นักวิเคราะห์ให้สัมภาษณ์กับโกลบอลไทมส์ พร้อมระบุว่าศิลปินดาราหลายคนรวมถึงกลุ่มแฟนคลับพยายามเอาชนะกันและกันด้วยการปล่อยข่าวลือหรือข้อมูลที่เป็นอันตราย ซึ่งถือเป็นมลพิษที่ร้ายแรงบนโลกออนไลน์ ขณะที่ ซุนยู่จง (Sun Yuzhong) นักวิเคราะห์ด้านเทคโนโลยีและอินเทอร์เน็ตกล่าวถึงสาเหตุต้นสังกัดของศิลปินดารา รวมถึงผู้ให้บริการแพลตฟอร์มต่างๆ ตกเป็นเป้าของข้อกำหนดใหม่เหล่านี้ก็เพราะพวกเขาใช้อัลกอริทึมกระตุ้นยอดขายหรือล่อความต้องการผู้ซื้อ ไปจนถึงการนำข้อมูลส่วนตัวของผู้ใช้งานไปขายต่อให้บุคคลที่สามโดยไม่ได้รับอนุญาต ซึ่งถือเป็นการกระจายกำไรที่ไม่สมเหตุสมผลระหว่างผู้ให้บริการและผู้บริโภค

ข้อกำหนดใหม่ของ CAC ไม่เพียงแต่จัดระเบียบการใช้งานระบบแนะนำบนอินเทอร์เน็ตเท่านั้น แต่ยังรวมถึงการจัดระเบียบ ‘วัฒนธรรมแฟนคลับ’ ของบรรดาศิลปินดาราจีน เพื่อปกป้องความมั่นคงทางแนวคิดและการเมืองบนสื่อสังคมออนไลน์ ซึ่งผู้ให้บริการแพลตฟอร์มออนไลน์มีหน้าที่ต้องปฏิบัติตามข้อกำหนดเหล่านี้ มาตรการต่างๆ ที่รัฐบาลจีนใช้จัดระเบียบวัฒนธรรมแฟนคลับ เช่น ยกเลิกการจัดอันดับต่างๆ ของศิลปินดารา ห้ามเปิดเว็บบอร์ด/เว็บไซต์หรือพื้นที่พูดคุยออนไลน์ที่นำไปสู่การต่อสู้ โต้เถียง หรือความวุ่นวาย รวมถึงสั่งให้ต้นสังกัดของศิลปินดาราต้องจัดทำคู่มือการปฏิบัติตนของกลุ่มแฟนคลับ เป็นต้น โดยก่อนหน้านี้เมื่อช่วงกลางเดือน มิ.ย. ที่ผ่านมา ทางการจีนได้ออกข้อกำหนดจัดการ ‘แฟนด้อม’ (กลุ่มแฟนคลับของศินปินดารา) เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการกลั่นแกล้งทางอินเทอร์เน็ต (Cyberbullying) หรือการเผยแพร่ข่าวลือที่ไม่เป็นความจริง

โกลบอลไทมส์รายงานเพิ่มเติมว่าเมื่อวันที่ 6 ส.ค. ที่ผ่านมา Weibo โซเชียลมีเดียยักษ์ใหญ่ของจีนประกาศว่าจะยกเลิก “การจัดอันดับดาราผู้ทรงอิทธิพล” ออกจากแพลตฟอร์ม เพราะการจัดอันดับดังกล่าวทำให้แฟนคลับทุ่มเงิน เวลา และพลังงานเพื่อให้ศิลปินดาราที่พวกเขาชื่นชอบมีชื่อปรากฏอยู่บนดันดับต้นๆ ของตาราง ในขณะที่เสิร์ชเอนจินชื่อดังของจีนอย่าง Baidu และ 360 ก็ยกเลิกการจัดอันดับคนดังเช่นเดียวกัน นอกจากนี้ แอปพลิเคชันในโทรศัพท์มือถือต่างๆ ที่สามารถใช้เพื่อการระดมทุน ตามติดชีวิตศิลปินดารา ไปจนถึงแอปพลิเคชันโหวตสร้างคะแนนความนิยมก็ถูกลบออกจากแพลตฟอร์มดาวน์โหลดเช่นเดียวกัน

มาตรการควบคุม 'แฟนด้อม'

เจ้าหน้าที่รัฐของจีนจากหลายหน่วยงานตั้งแต่ระดับกระทรวงไปจนถึงระดับกรมกำลังปฏิบัติงานในโครงการควบคุมบริษัทเทคโนโลยียักษ์ใหญ่ ซึ่งโครงการดังกล่าวดำเนินมาเป็นระยะเวลาหลายเดือนแล้ว รัฐบาลจีนมองว่าบริษัทเหล่านี้เติบโตมากเกินไป อีกทั้งยังละเมิดความเป็นส่วนตัวของผู้ใช้งาน และสนับสนุนความรุนแรง แนวคิดปัจเจกนิยม รวมถึงวัฒนธรรมสมัยนิยม (Pop Culture) ทำให้บุคคลในวงการบันเทิงจีนหลายคนตกเป็นเป้าของกฎหมายนี้ต่อจากบริษัทเทคโนโลยี โดยรายงานของโกลบอลไทมส์ระบุว่ามาตรการควบคุมวัฒนธรรมของกลุ่มแฟนคลับเริ่มต้นหลังเหตุการณ์ช่วงเดือน ก.พ. 2563 เมื่อกลุ่มแฟนคลับของ 'เซียวจ้าน' (Xiao Zhan) นักร้อง-นักแสดงที่มีชื่อเสียงจากการรับบทนำในละครเรื่องปรมาจารย์ลัทธิมาร (The Untamed) สร้างความขัดแย้งกับผู้ใช้งานบนเว็บไซต์ Archive of Our Own ซึ่งเป็นเว็บไซต์รวบรวมนิยายแฟนฟิคชันที่ให้บริการนอกประเทศจีน จนนำมาสู่ความขัดแย้งบนโลกออนไลน์ และเกิดกรณีกลั่นแกล้งบนโลกออนไลน์ครั้งใหญ่ ถึงขั้นมีกลุ่มคนประกาศจะบอยคอตผลงานของเซียวจ้าน

ล่าสุด ในกรณีของ 'คริส อู๋' (Kris Wu) นักร้อง-นักแสดงชาวแคนาดาเชื้อสายจีนที่ถูกตำรวจจับกุมในข้อหาล่วงละเมิดทางเพศ ซึ่งผลที่ตามมาคือบัญชีโซเชียลมีเดีย รวมถึงชื่อ และข้อมูลอื่นๆ ที่ระบุถึงความเป็นตัวตนของเขา ถูกลบออกจากสารบบอินเทอร์เน็ตจีนทั้งหมด โดยโกลบอลไทมส์รายงานว่ากลุ่มแฟนคลับของคริส อู๋ เขียนข้อความให้กำลังใจ และแสดงการสนับสนุนเขาถึงขั้นระบุว่า ‘ยอมเสี่ยงชีวิตแหกคุกเพื่อเข้าไปช่วยคริส อู๋’ ซึ่งถูกคุมขังระหว่างดำเนินคดีอยู่ในขณะนี้ นอกจากนี้ ยังมีภาพบันทึกหน้าจอโทรศัพท์ที่กลายเป็นกระแสไวรัลบนโลกออนไลน์ของจีน ที่เขียนว่า ‘กองทัพจีนมีทหาร 2 ล้านนาย ส่วนตำรวจจีนมี 2.5 ล้านนาย แต่คริส อู๋มีผู้ติดตาม 50 ล้านคนบน Weibo เราจะช่วยให้เขาออกมาจากคุกให้ได้’ ซึ่งภาพและข้อความดังกล่าวเป็นที่ถกเถียงอย่างมากในสังคมออนไลน์จีน

นอกจากคริส อู๋แล้ว ยังมีนักแสดงอีกหลายคนที่โดนลบตัวตนออกจากโลกอินเทอร์เน็ตจีนในรอบเดือนที่ผ่านมา เช่น 'จางเจ๋อฮั่น' (Zhang Zhehan) นักแสดงชื่อดังชาวจีนที่ถูกลบชื่อและผลงานออกจากสตรีมมิ่งแพลตฟอร์ม วิทยุและโทรทัศน์ เนื่องจากผู้ใช้งานอินเทอร์เน็ตค้นพบภาพเมื่อปี 25561 ซึ่งเขาถ่ายคู่กับศาลเจ้ายาสุกุนิ (Yasikini Shrine) สถานที่ฝังศพของอาชญากรสงครามญี่ปุ่นที่เข้ารุกรานจีนและเกาหลีในสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 โดยโกลบอลไทมส์ สื่อของพรรคคอมมิวนิสต์จีนรายงานว่าจางเจ๋อฮั่น “ถูกบังคับให้ออกจากวงการบันเทิง”

ด้าน 'เจ้าเวย' (Zhoa Wei) นักแสดงชาวจีนผู้มีเชื่อเสียงโด่งดังจากการรับบทเป็น 'เสี่ยวเยี่ยนจื่อ' นางเอกละครโทรทัศน์เรื่ององค์หญิงกำมะลอ (My Fair Princess) ก็ถูกลบชื่อออกจากผลงานต่างๆ ที่ปรากฎอยู่บนสตรีมมิ่งแพลตฟอร์มของจีนอย่าง Tencent Video, iQiyi และ Youku อีกทั้งยังมีรายงานว่าบัญชีเวยป๋อ (Weibo) ของเจ้าเวยนั้นไม่ก็สามารถเข้าถึงได้ด้วยเช่นกัน

สำนักข่าวบลูมเบิร์กรายงานว่าได้สอบถามไปยังเจ้าเวย และหน่วยงานด้านวิทยุโทรทัศน์แห่งชาติจีน แต่ไม่ได้รับคำตอบที่ชัดเจนจากทั้งคู่ เหตุผลที่ชื่อของเจ้าเวยถูกลบออกจากสื่อสังคมออนไลน์จีนทั้งหมดจึงยังคงไม่มีความแน่ชัด สำนักข่าวฝั่งตะวันตกหลายแห่งจึงตั้งข้อสังเกตว่าเหตุผลที่อยู่เบื้องหลังกรณีของเจ้าเวยอาจเกี่ยวข้องกับการที่ 'หวงยู่หลง' (Huang Youlong) สามีของเธอทำธุรกิจและมีความใกล้ชิดกับอาลีบาบากรุ๊ปของแจ็ค หม่า ซึ่งถูกทางการจีนตรวจสอบไปก่อนหน้านี้ หรืออาจเกี่ยวข้องกับกรณีเมื่อปี 2561 ซึ่งเจ้าเวยและสามีถูกแบนจากตลาดหุ้นเซี่ยงไฮ้เป็นเวลา 5 ปี เนื่องจากละเมิดกฎการซื้อหายหุ้นและการปกปิดข้อมูลในตลาดหุ้นย้อนหลังไปถึงปี 2559 นอกจากนี้ เจ้าเวยยังถูกกล่าวหาว่าสนับสนุนการแยกตัวเป็นเอกราชของไต้หวัน เนื่องจากแสดงภาพยนตร์คู่กับ 'ลีออน ได' (Leon Dai) นักแสดงชาวไต้หวันที่สนับสนุนการแยกตัวเป็นเอกราช อีกทั้งก่อนหน้านี้ในปี 2544 เจ้าเวยยังถูกวิจารณ์เพราะใส่ชุดที่มีลายธงอาทิตย์อุทัยของญี่ปุ่น ซึ่งเป็นสัญลักษณ์สมัยจักรวรรดินิยมในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 อีกด้วย

อีกหนึ่งนักแสดงชาวจีนที่ได้รับผลกระทบจากข้อกำหนดนี้ คือ 'เจิ้งส่วง' (Zheng Shuang) ผู้รับบทเป็นนางเอกในละครเรื่อง Meteor Shower หรือรักใสใสหัวใจสี่ดวง เวอร์ชันหูหนานทีวี ออกอากาศเมื่อ พ.ศ.2551 ก็เพิ่งถูกทางการจีนสั่งปรับเป็นเงินกว่า 299 ล้านหยวนในข้อหาหลีกเลี่ยงภาษี โดยก่อนหน้านี้ เจิ้งส่วงเพิ่งมีข่าวเรื่องการเลิกรากับแฟนหนุ่มนักธุรกิจ และกรณีการจ้างอุ้มบุญในสหรัฐฯ ซึ่งสื่อจีนรายงานว่าเจิ้งส่วงกำลังอยู่ในระหว่างการสู้คดีเพื่อขอสิทธิในการเลี้ยงดูลูกอยู่ที่รัฐโคโลราโดของสหรัฐฯ ขณะที่ประธานบริหาร iQiyi บริษัทสตรีมมิ่งแพลตฟอร์มของจีนเปิดเผยกับสื่อว่าบริษัทได้ล้มเลิกแผนการจัดทำรายการเรียลลิตีเฟ้นหานักร้องนักแสดงหน้าใหม่ เนื่องจากรายการเหล่านั้นเป็นสิ่งที่ “ไม่ส่งผลดี”

เจิ้งส่วง (Zheng Shuang)

ที่มา:

• Celebrities Disappear From Internet as China Moves Against Fan Culture
• China’s cyberspace regulator solicits public opinion on algorithm management
• China ups rectification of ‘fan circle’ culture which distorts minors’ values, endangers social governance
• Chinese Regulators Seek More Control Over Internet Firms’ Algorithms
• One of China's Biggest Film Stars Becomes Target of Beijing's Crackdown
• Shanghai exchange censures billionaire actress Zhao Wei
• Zheng Shuang begins fight for child custody for two kids