Skip to main content
sharethis

เกิดปรากฎการณ์ 'คลื่นการสร้างสนามกีฬาระลอกใหม่' ในสหรัฐฯ เนื่องจากสนามกีฬาที่สร้างในทศวรรษ 1990 เริ่มเก่าลง ทีมกีฬาอาชีพจำนวนมากจึงมองหาสนามกีฬาแห่งใหม่ และหวังที่จะใช้ภาษีของประชาชนในท้องถิ่นเป็นผู้จ่าย


ที่มาภาพเว็บไซต์โครงการสร้างสนาม The District ของทีมเบสบอล Kansas City Royals

Stateline สื่อที่เกาะติดประเด็นท้องถิ่นสหรัฐอเมริกา รายงานว่าประชาชนในแคนซัสซิตี้จะลงคะแนนประชามติ ว่าจะอนุมัติการเก็บภาษีขายเพิ่มขึ้น 3/8 เซนต์ เป็นเวลา 40 ปี เพื่อนำงบประมาณไปสร้างสนามเบสบอลแห่งใหม่ในแคนซัสซิตี้ และปรับปรุงสนาม Arrowhead Stadium ในเมืองอินดีเพนเดนซ์หรือไม่ ในวันที่ 2 เม.ย. 2024 นี้

เนื่องจากสนามกีฬาที่สร้างในทศวรรษ 1990 เริ่มเก่าลง ทีมกีฬาอาชีพจำนวนมากจึงมองหาสนามกีฬาแห่งใหม่ และหวังใช้ภาษีของประชาชนเป็นผู้จ่าย

"ตอนนี้เราอยู่ในช่วงเริ่มต้นของคลื่นการสร้างสนามกีฬาระลอกใหม่" เจ.ซี. แบรดเบอรี (J.C. Bradbury) อาจารย์ด้านเศรษฐศาสตร์จากมหาวิทยาลัย Kennesaw State ผู้ที่ทำวิจัยเกี่ยวกับประเด็นนี้กล่าว "นั่นเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำให้มีโครงการสร้างสนามกีฬาเพิ่มขึ้นมากมาย"

ทั่วสหรัฐฯ ทีมกีฬามืออาชีพต่างเตรียมพร้อมที่จะปรับปรุงหรือสร้างสนามกีฬาและศูนย์กีฬาแห่งใหม่

ที่ชิคาโก ทั้งทีม Bears ในการแข่งขัน NFL และทีม White Sox ของ MLB กำลังมองหาความเป็นไปได้ในการย้ายทีม ส่วนทีมเบสบอลอย่าง Guardians ในคลีฟแลนด์, Brewers ในมิลวอคกี และ Athletics โอคแลนด์ ต่างก็พยายามสร้างสนามกีฬาแห่งใหม่หรือปรับปรุงสนามที่มีอยู่ เช่นเดียวกับทีมในการแข่งขัน NBA อย่าง 76ers ในฟิลาเดลเฟีย, Thunder ในโอกลาโฮมาซิตี้ และ Clippers ในลอสแองเจลิส

ในรัฐมิสซูรี ประชามติที่จะจัดขึ้นในวันที่ 2 เม.ย. จะถามความเห็นชอบประชาชนว่าจะอนุมัติการเก็บภาษีขายเพิ่ม 3/8 เซนต์ เป็นเวลา 40 ปี เพื่อสนับสนุนค่าใช้จ่ายในการก่อสร้างสนามเบสบอลในเขตอีสต์ครอสส์โรดส์ของแคนซัสซิตี้ และปรับปรุงสนาม Arrowhead Stadium ในเมืองอินดีเพนเดนซ์หรือไม่

นักการเมืองที่ได้รับเลือกตั้งยังคงนำรายได้ภาษีมาสนับสนุนโครงการก่อสร้างสนามกีฬาและศูนย์กีฬา เพื่อดึงดูดหรือรักษาทีมกีฬาให้กระตุ้นเศรษฐกิจท้องถิ่นอยู่ต่อไป แต่การวิพากษ์วิจารณ์ในหมู่ประชาชนกำลังเพิ่มมากขึ้น เนื่องจากงานวิจัยชี้ให้เห็นว่าผู้เสียภาษีไม่ได้รับผลตอบแทนที่ดีจากการลงทุนเช่นนี้

"นี่เป็นเรื่องจริง" แบรดเบอรี กล่าว "การลงทุนเช่นนี้เป็นการลงทุนของภาครัฐที่ย่ำแย่"

แต่งานวิจัยและการวิพากษ์วิจารณ์ ไม่ได้หยุดยั้งโครงการสร้างสนามกีฬาใหม่ ๆ เงินอุดหนุนสร้างสนามกีฬาเพิ่มขึ้นเป็นมูลค่าเฉลี่ยประมาณ 500 ล้านดอลลาร์ฯ จากมูลค่าเฉลี่ย 350 ล้านดอลลาร์ฯในปี 2010 

ในปี 2022 ท้องถิ่นนิวยอร์กอนุมัติเงินอุดหนุนมูลค่า 850 ล้านดอลลาร์ฯ เป็นสถิติใหม่ เพื่อสนับสนุนการสร้างสนามกีฬาแห่งใหม่ให้กับทีม Buffalo Bills ในการแข่งขัน NFL

จากนั้น ในเดือน เม.ย. 2023 ทีม Tennessee Titans ได้รับเงินทุนจากรัฐบาลกลางและท้องถิ่นกว่า 1.2 พันล้านดอลลาร์ฯ สำหรับการสร้างสนามแห่งใหม่ในแนชวิลล์

'ซูเปอร์โบว์ล' และ 'โรงเรียน'


สนาม Allegiant ในขณะก่อสร้างเมื่อปี 2019 สนามแห่งนี้ถูกใช้จัดการแข่งขันซูเปอร์โบว์ลครั้งแรกในรัฐเนวาดาเมื่อช่วงเดือน ก.พ. 2024 | ที่มาภาพ: wikimedia

ลาสเวกัสเพิ่งจัดงานซูเปอร์โบว์ลครั้งแรกในรัฐเนวาดาที่สนาม Allegiant  ซึ่งได้รับเงินอุดหนุนจากภาครัฐ 750 ล้านดอลลาร์ฯ ในปี 2016 เพื่อดึงทีม Raiders มาจากโอคแลนด์, แคลิฟอร์เนีย ตอนนี้ ทีมเบสบอล Oakland A's ก็กำลังพยายามสร้างสนามกีฬาของตัวเองบนถนนลาสเวกัสสตริป

แต่ครูในเนวาดาก็กำลังใช้กฎหมายท้าทายโปรเจคต์นี้ เพราะในปี 2023 รัฐเนวาดาอนุมัติเงินทุนภาครัฐสูงสุด 380 ล้านดอลลาร์ฯ เพื่อย้ายทีม A's ไปลาสเวกัส

คณะกรรมการรณรงค์ทางการเมืองที่ได้รับการสนับสนุนจากสมาคมครูแห่งรัฐเนวาดา (Nevada State Education Association) ยื่นฟ้องเมื่อต้นเดือน ก.พ. 2024 เพื่อท้าทายความชอบด้วยรัฐธรรมนูญของกฎหมาย กลุ่มครูยังผลักดันให้ประชามติเพื่อให้ประชาชนสามารถลงคะแนนเสียงคัดค้านการลงทุนภาครัฐบางกรณีได้

“พวกเขาเป็นมหาเศรษฐี พวกเขาสามารถทำเองได้ถ้าอยากทำ” อเล็กซานเดอร์ มาร์กส์ (Alexander Marks) ผู้บริหารสหภาพแรงงานครูแห่งเนวาดา กล่าว

“มีผู้คนจำนวนมากต้องการเห็นเงินภาครัฐของพวกเขาถูกนำไปใช้กับสิ่งที่รับผิดชอบต่อสังคม เช่น การศึกษา ถนนหนทาง และโรงพยาบาล” เขากล่าว “และทุกดอลลาร์ฯ ที่เราเอาออกมาจากสิ่งเหล่านั้นและนำไปใส่ในสนามกีฬา คือการใช้เงินผิดวัตถุประสงค์”

เนวาดาติดอันดับ 48 ในการจัดสรรงบประมาณการศึกษาต่อหัวตามรายงานการจัดอันดับปี 2022 ของสมาคมครูแห่งชาติ (National Education Association) รายงานฉบับเดียวกันนี้ยังจัดอันดับอัตราส่วนนักเรียนต่อครูของรัฐเนวาดาว่าสูงที่สุดในประเทศ

มาร์กส์กล่าวว่านักการเมืองมักจะบอกว่าไม่มีเงินทุนเพียงพอที่จะแก้ไขปัญหาการศึกษาต่างๆ เช่น ขนาดห้องเรียน เขายกตัวอย่างกรณีโจ ลอมบาร์โด (Joe Lombardo) ผู้ว่าการรัฐเนวาดา สังกัดพรรครีพับลิกัน ยับยั้งร่างกฎหมายการจัดสรรอาหารกลางวันฟรีให้กับนักเรียนเมื่อปี 2023

"ลำดับความสำคัญของรัฐเนวาดาอยู่ที่ไหน?" มาร์กส์ กล่าว "มีสนามกีฬาสุดเจ๋ง แต่ร่างกฎหมายอาหารกลางวันของโรงเรียนต้องถูกยับยั้ง? เราไม่ค่อยเข้าใจ"

เจเรมี อากูเอโร่ (Jeremy Aguero) ที่ปรึกษาเอกชนชาวเนวาดาที่ได้รับการว่าจ้างจาก Raiders และ A's เพื่อทำงานในโครงการสร้างสนามอเมริกันฟุตบอลและสนามเบสบอลแห่งใหม่ กล่าวว่าการสนามของทีมที่แข่งขันใน NFL "ชนะทางคณิตศาสตร์อยู่แล้ว" เขายกกรณีการตรวจบัญชีของหน่วยงาน Las Vegas Stadium Authority ในปี 2023 ที่ชี้ว่ารายได้จากการเก็บภาษีโรงแรมก็สามารถชำระหนี้การก่อสร้างสนาม Allegiant ได้แล้ว และเขายังบอกว่าการนำงานอีเวนท์กีฬาใหญ่ ๆ เข้ามาจะยิ่งช่วยเพิ่มรายได้ให้รัฐ

อากูเอโร่ ตั้งข้อสังเกตว่า เมื่อปี 2023 สภานิติบัญญัติของเนวาดาอนุมัติงบประมาณการศึกษาในปีงบประมาณ 2025 โดยเพิ่มเงินงบประมาณต่อหัวนักเรียนมากกว่า 25% ซึ่งถือเป็นสถิติใหม่ของรัฐ

"ดังนั้น จากมุมมองนั้น โรงเรียนของเรามีเงินเพิ่มขึ้นเพราะสนาม Allegiant" อากูเอโร่ กล่าว "ตำรวจและนักดับเพลิงของเรามีเงินมากขึ้นเพราะสนาม Allegiant รัฐบาลกลางและท้องถิ่นของเรา - สำหรับทุกอย่างตั้งแต่บริการสังคมไปจนถึงการศึกษาระดับสูง - มีมากขึ้นเพราะอีเวนท์ใหญ่ ๆ"

เรื่องของเศรษฐศาสตร์และอัตลักษณ์


ที่มาภาพเว็บไซต์โครงการสร้างสนาม The District ของทีมเบสบอล Kansas City Royals

จูดิธ แกรนท์ ลอง (Judith Grant Long) รองศาสตราจารย์ด้านการจัดการกีฬาและการวางผังเมืองจากมหาวิทยาลัยมิชิแกน ผู้เชี่ยวชาญด้านประเด็นนี้ กล่าวว่าแม้เงินอุดหนุนจากภาครัฐจะมีจำนวนเพิ่มขึ้น แต่ในทางกลับกัน สัดส่วนของเงินนั้นเมื่อเทียบกับต้นทุนโครงการสร้างสนามกีฬาและศูนย์กีฬากลับลดลง

เจ้าของทีมกีฬาและผู้พัฒนาโครงการสร้างสนามกีฬา เสนอให้สนามกีฬาและศูนย์กีฬาเป็นโครงการพัฒนาอสังหาริมทรัพย์ขนาดใหญ่ที่รวมถึงสถานบันเทิง, อพาร์ตเมนต์ และโรงแรม และนักการเมืองที่ได้รับเลือกตั้ง ต่างก็ทุ่มเงินทุนภาครัฐไปยังค่าใช้จ่าย เช่น โครงสร้างพื้นฐานและการขนส่ง ซึ่งในทางทฤษฎีแล้ว สามารถส่งผลประโยชน์ต่อชุมชนได้มากกว่าแค่สถานที่จัดกิจกรรมเพียงอย่างเดียว

อย่างไรก็ตาม สิ่งที่เกิดขึ้นนี้อาจทำให้เจ้าของทีมที่ร่ำรวยและทรงอิทธิพล ได้ครอบครองอสังหาริมทรัพย์ที่มีค่ามากที่สุดในตลาดของธุรกิจกีฬา

ลองกล่าวว่าธุรกิจทีมกีฬาอาชีพยังคงเป็นเพียงส่วนเล็ก ๆ ของเศรษฐกิจโดยรวม และงานวิจัยทางวิชาการจำนวนมากแสดงให้เห็นว่า การลงทุนในสนามกีฬาและศูนย์กีฬา มีต้นทุนสูงกว่าผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ

"หลักการทางเศรษฐศาสตร์ที่สำคัญคือ โดยทั่วไป ผลกระทบทางเศรษฐกิจที่วัดจากงานและภาษี ไม่สามารถครอบคลุมการลงทุนของภาครัฐโดยเฉลี่ย" ลองกล่าว

แต่การตัดสินใจเหล่านี้ ไม่ใช่แค่เรื่องตัวเลขอย่างเดียว

สำหรับนักการเมืองซึ่งเป็นผู้นำท้องถิ่นหลายคน โดยเฉพาะในเมืองเล็ก ๆ การรักษาแฟรนไชส์ทีมกีฬาไว้ในเมือง ถือเป็นความภาคภูมิใจของคนในท้องถิ่น

เดวิด โฮลท์ (David Holt) นายกเทศมนตรีของโอคลาโฮมาซิตี้ สังกัดพรรครีพับลิกัน กล่าวว่าเศรษฐกิจและอัตลักษณ์ของเมืองเปลี่ยนไปอย่างมากตั้งแต่ทีม Super Sonics ในการแข่งขัน NBA ย้ายมาที่นี่ในปี 2008 และเปลี่ยนชื่อทีมเป็น Thunder

"โอคลาโฮมาซิตี้ไม่เคยอยู่ในสายตาใคร จนกระทั่งเรามีทีม Thunder" โฮลท์ กล่าว "อัตลักษณ์ของเราในฐานะเมืองใหญ่ กลายเป็นส่วนสำคัญของวิธีที่เรามองตัวเอง และเป็นส่วนหนึ่งของพลังขับเคลื่อนของเราในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา"

โฮลท์กล่าวว่าโอกลาโฮมาซิตี้เป็นหนึ่งในไม่กี่เมืองนอกตลาดสื่อสารมวลชน 40 อันดับแรกของประเทศ ที่มีทีม NBA, MLB หรือ NFL

นั่นคือเหตุผลที่เขาสนับสนุนโครงการขึ้นภาษีขาย 1 เซนต์ เพื่อสร้างสนามกีฬาใหม่ มูลค่า 900 ล้านดอลลาร์ฯ ที่เป็นของท้องถิ่น เพื่อให้ทีม Thunder ไว้ใช้ในการแข่งขัน นายกเทศมนตรีกล่าวว่า สนามกีฬาจะมีค่าใช้จ่ายกับผู้เสียภาษีประมาณ 1 พันล้านดอลลาร์ฯ เมื่อรวมดอกเบี้ยแล้ว ส่วน Thunder ลงเงิน 50 ล้านดอลลาร์ฯ ให้กับโครงการ ซึ่งคิดเป็นเพียง 5% ของเงินที่ประชาชนต้องจ่าย

แฟรนไชส์ NBA มีมูลค่ามากกว่า 3 พันล้านดอลลาร์ฯ ตามข้อมูลของ Forbes กลุ่มเจ้าของที่มี 7 คน นำโดย Clay Bennett ซึ่งเป็นมหาเศรษฐีนักลงทุน

เมื่อเดือน ธ.ค. 2023 ผู้มีสิทธิ์ออกเสียงกว่า 70% เห็นชอบกับการขขึ้นภาษีขายนี้ เพื่อทำให้มั่นใจได้ว่า Thunder จะยังคงอยู่ในโอคลาโฮมาซิตี้จนถึงปี 2050

โฮลท์กล่าวว่าหากไม่สร้างสนามกีฬาใหม่ อาจทำให้ทีม Thunder ออกจากเมือง จะเป็นการสูญเสียครั้งใหญ่ที่ไม่เคยเกิดขึ้นในพื้นที่นี้ นับตั้งแต่ภาวะน้ำมันตกต่ำในช่วงทศวรรษ 1980

ร็อบ บรูคส์ (Rob Brooks) สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรของรัฐวิสคอนซิน สังกัดพรรครีพับลิกัน ยอมรับถึงความยากลำบากในการประเมินมูลค่าที่แท้จริงของทีมกีฬาอาชีพ

เมื่อปี 2023 ขณะที่นักการเมืองพิจารณากฎหมายเพื่อสนับสนุนการปรับปรุงสนาม American Family Field ของ Milwaukee Brewers เขาเน้นที่สิ่งที่จับต้องได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งส่วนแบ่งที่ทีมและทีมเยือนจ่ายภาษีเงินได้ให้แก่รัฐ

"ผมแค่ผูกมันไว้กับของที่จับต้องได้ ... เพราะอย่างอื่นวัดยาก" เขากล่าว

กฎหมายที่บรูคส์สนับสนุน ทำให้เงินทุนของรัฐประมาณ 500 ล้านดอลลาร์ฯ สำหรับโครงการปรับปรุงสนามกีฬาที่มีเป้าหมายให้ทีม Brewers อยู่ที่นี่ต่อไปจนถึงปี 2050 แต่บรูคส์กล่าวว่า ต้นทุนนั้นจะได้รับการสนับสนุนโดยเฉพาะจากการเก็บภาษีเงินได้ของทีม

โทนี่ อีเวอร์ส ผู้ว่าการรัฐวิสคอนซิน สังกัดพรรคเดโมแครต ลงนามในกฎหมายนี้เมื่อเดือน ธ.ค. 2023

"มันสมเหตุสมผล ตราบใดที่เรามีสถานที่ที่เหลืออายุการใช้งานมากกว่าครึ่ง เราก็ควรใช้ประโยชน์จากการลงทุนที่เราทำไปแล้ว" บรูคส์ กล่าว "ถ้าเราสร้างการลงทุนใหม่ทั้งหมด นั่นจะเป็นเหตุผลที่แตกต่างกัน"

ข้อเสนอที่วุ่นวาย

จัสติน วิลสัน (Justin Wilson) นายกเทศมนตรีเมืองอเล็กซานเดรีย รัฐเวอร์จิเนีย สังกัดพรรคเดโมแครต ตระหนักดีถึงผลการศึกษาที่วิพากษ์วิจารณ์ข้อตกลงเกี่ยวกับโครงการสร้างสนามกีฬาและศูนย์กีฬา

แต่เขาคิดว่าผู้เสียภาษีในท้องถิ่นได้รับการคุ้มครองในข้อตกลงทางกฎหมายที่มีวัตถุประสงค์ที่จะย้ายทีม Wizards ในการแข่งขัน NBA และทีม Capitals ในการแข่งขัน NHL จากวอชิงตัน ดี.ซี. มายังเมืองของพวกเขา

แผนที่ได้รับการสนับสนุนจากเกล็นน์ ยังกิน (Glenn Youngkin) ผู้ว่าการรัฐเวอร์จิเนีย สังกัดพรรครีพับลิกัน เรียกร้องให้ Monumental Sports & Entertainment ซึ่งเป็นเจ้าของทั้งสองทีมลงทุนล่วงหน้า 400 ล้านดอลลาร์ฯ และจ่ายค่าเช่าอย่างต่อเนื่องให้กับหน่วยงานกำกับดูแลสนามกีฬาแห่งใหม่ 

วิลสันกล่าวว่าเงินทุนส่วนที่เป็นของภาครัฐ จะมาจากค่าธรรมเนียมการใช้งานและภาษีที่เก็บจากโครงการพัฒนาสนามกีฬาแห่งใหม่ ไม่ได้มาจากผู้เสียภาษีทั่วทั้งเมืองหรือรัฐ

"นั่นเป็นหนึ่งในสิ่งที่เรามุ่งเน้นตั้งแต่แรก เรียนรู้จากบทเรียนมากมายของข้อตกลงสนามกีฬาและศูนย์กีฬาที่ย่ำแย่ทั่วประเทศ" วิลสัน กล่าว

แต่แผนการนี้กำลังเผชิญกับการต่อต้านทางการเมือง จากนักการเมืองในวอชิงตัน ดี.ซี. และนักกฎหมายบางคนในริชมอนด์ แม้ว่ากฎหมายที่สนับสนุนโดยยังกินจะผ่านสภานิติบัญญัติของรัฐเวอร์จิเนียร์เมื่อช่วงเดือน ก.พ. 2024 แต่ก็ประสบปัญหาในวุฒิสภาของรัฐเวอร์จิเนียร์ โดยคณะกรรมาธิการร่างกฎหมายระบุว่า "ยังไม่พร้อมใช้งาน" ตามที่รายงานโดยสำนักข่าว AP

แต่ความพยายามนี้ยังเผชิญกับการต่อต้านนเวอร์จิเนียตอนเหนือ โดยประชาชนกังวลเกี่ยวกับเงินงบประมาณในการแก้ปัญหาท้องถิ่น เช่น การจราจรและระบบขนส่งมวลชน เป็นต้น

เอิร์ล แฮริส จูเนียร์ (Earl Harris Jr.) สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรรัฐอินเดียนา สังกัดพรรคเดโมแครต ต้องการดึงดูดทีม Chicago Bears ในการแข่งขัน NFL ที่ต้องการย้ายออกจากสนาม Soldier Field อันเป็นบ้านเก่าแก่ มาสู่เขตตะวันตกเฉียงเหนือของอินเดียนา แฮร์ริสยื่นร่างกฎหมายเพื่อจัดตั้งคณะกรรมการพัฒนาการกีฬาที่ได้รับทุนจากภาษีใหม่ เพื่อดึงดูดทีมกีฬาอาชีพเข้ามาในพื้นที่

"บางทีเราอาจจะดึงดูดพวกเขามาได้" แฮร์ริส กล่าว "และถ้าเราไม่สามารถดึงดูดพวกเขามาได้ เราก็อาจเปลี่ยนไปดึงดูดทีมอื่นแทน"

ทีม Chicago Bears ซึ่งมีมูลค่ากว่า 6 พันล้านดอลลาร์ฯ ได้กว้านซื้ออสังหาริมทรัพย์หลายร้อยเอเคอร์ในชานเมือง Arlington Heights ของอิลลินอยส์ เมื่อปี 2023 แต่เมื่อเร็วๆ นี้ ทีมได้เปลี่ยนจุดสนใจไปที่ริมทะเลสาบในชิคาโกแทน

"กรอบเวลาต้องอยู่ในปี 2024" เควิน วอเรน (Kevin Warren) ประธานและ CEO ของ Bears บอกกับสื่อ WGN-TV เมื่อเดือน ก.พ. 2024 "ในโลกที่สมบูรณ์แบบ ผมอยากจะมีความชัดเจนจากการประชุมวุฒิสภาของรัฐอินเดียนาที่จะมีขึ้นในเร็ว ๆ นี้"

ในอินเดียนา กฎหมายที่เสนอโดยแฮร์ริส ไม่ผ่านการพิจารณาในชั้นกรรมาธิการ แต่เขากล่าวว่ายังคงมีความสนใจจากผู้นำระดับรัฐและท้องถิ่นในการดึงดูดทีมกีฬาอาชีพมาสู่เขตตะวันตกเฉียงเหนือของอินเดียนา

"จริง ๆ แล้ว ยังมีคนติดต่อผมมาอยู่" เขากล่าว "พวกเขาต้องการช่วยเหลือและสนับสนุนโครงการนี้ ดังนั้น ผมจะนำเรื่องนี้กลับมาอีกครั้งในปีหน้า"


ที่มา:
More taxpayer money benefits pro sports owners amid ‘stadium construction wave’ (Kevin Hardy, Stateline, 20 February 2024)

 

ร่วมบริจาคเงิน สนับสนุน ประชาไท โอนเงิน กรุงไทย 091-0-10432-8 "มูลนิธิสื่อเพื่อการศึกษาของชุมชน FCEM" หรือ โอนผ่าน PayPal / บัตรเครดิต (รายงานยอดบริจาคสนับสนุน)

ติดตามประชาไท ได้ทุกช่องทาง Facebook, X/Twitter, Instagram, YouTube, TikTok หรือสั่งซื้อสินค้าประชาไท ได้ที่ https://shop.prachataistore.net