คนหางดงลุกค้านการสร้างเขื่อนแม่ขาน ซึ่งยืดเยื้อมานานนับสิบปี ชี้ทำให้น้ำท่วมทั้งหมู่บ้าน โวยกรมชลประทานละเมิดมติ ครม.และข้อตกลงร่วมระหว่างชาวบ้านกับคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ

หลังจากที่มีโครงการสร้างเขื่อนแม่ขาน ขึ้นที่บริเวณเหนือบ้านห้วยโท้ง ต.น้ำบ่อหลวง อ.สันป่าตอง จ.เชียงใหม่ โดยสามารถจุอ่างเก็บน้ำสูงสุด 80.90 ล้านลูกบาศก์เมตร ซึ่งหากมีการสร้างเขื่อนแม่ขาน จะส่งผลกระทบเกิดน้ำท่วมในพื้นที่เขตอุทยานแห่งชาติออบขานทั้งหมด จำนวน 1,599 ไร่

นอกจากนั้น จะส่งผลกระทบต่อชาวบ้านแม่ขนิลใต้ หมู่ที่ 8 ต.น้ำแพร่ อ.หางดง จ.เชียงใหม่ จำนวน 56 ครัวเรือน ซึ่งอยู่เหนือพื้นที่ที่จะก่อสร้างเขื่อน เนื่องจากพื้นที่หมู่บ้านทั้งหมดจะต้องจมอยู่ใต้น้ำ ซึ่งรวมไปถึงวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ วัฒนธรรมประเพณี โบราณสถานที่ชุมชนสืบทอดรักษากันมายาวนานต้องล่มสลายหายไป

อีกทั้ง พื้นที่ทำการเกษตรบริเวณแนวแกนเขื่อน ซึ่งครอบคลุมเขตติดต่ออีก 2 หมู่บ้าน คือบ้านห้วยโท้ง ม. 8 ต.น้ำบ่อหลวง อ.สันป่าตอง จ.เชียงใหม่ และบ้านสันปูเลย ม.12 ต.ดอนเปา อ.แม่วาง จ.เชียงใหม่ จะต้องได้รับผลกระทบถูกน้ำท่วมไปด้วย

ก่อนนั้น สหพันธ์เกษตรกรภาคเหนือ เครือข่ายประชาชนภาคเหนือ และชาวบ้านแม่ขนิลใต้ ได้มีการชุมนุมเรียกร้องให้รัฐบาลทักษิณ เมื่อวันที่ 10 มี.ค.-10 เม.ย.2545 ที่ผ่านมา เพื่อขอดำเนินการแก้ไขกรณีปัญหาโครงการเขื่อนแม่ขาน เป็นเรื่องเร่งด่วน โดยมีข้อเรียกร้องให้ยกเลิกโครงการอ่างเก็บน้ำแม่ขาน

ซึ่งผลการเจรจาตอนนั้น มีมติคณะรัฐมนตรี ลงวันที่ 9 เม.ย.2545 เห็นชอบให้มีการระงับการดำเนินงานโครงการ หากมีการดำเนินการใดๆ จะต้องถามความเห็นชอบจากชาวบ้านที่ได้รับผลกระทบโดยตรงก่อน และมีคำสั่งแต่งตั้งคณะอนุกรรมการการแก้ไขปัญหาของกลุ่มสหพันธ์เกษตรการภาคเหนือ กรณีปัญหาการจัดการน้ำ ตามคำสั่งที่ 3/2545 ลงวันที่ 2 พ.ค.2545 ให้ติดตามการแก้ไขปัญหากรณีโครงการเขื่อนแม่ขานอย่างใกล้ชิด

ต่อมา ทางกรมชลประทาน และคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องพระราชดำริ(กปร.) ได้ลงพื้นที่ เปิดเวทีรับฟังความคิดเห็นจากประชาชนในพื้นที่บ้านแม่ขนิลใต้ เมื่อวันที่ 16 ก.ย.2547 ซึ่งชาวบ้านได้มีมติร่วมกัน ขอให้มีการยกเลิกโครงการสร้างเขื่อนแม่ขาน และให้ยุติการดำเนินการใดๆ ในพื้นที่บ้านแม่ขนิลใต้

แต่ในช่วงเดือน ม.ค.- เม.ย.2548 ที่ผ่านมา ได้มีเจ้าหน้าที่จากกรมชลประทาน เข้าไปดำเนินการในพื้นที่บ้านแม่ขนิลใต้ ซึ่งการเข้าไปในพื้นที่ของเจ้าหน้าที่ได้สร้างความกดดัน และสร้างปัญหาให้กับชาวบ้านเป็นอย่างมาก จะต้องถูกอพยพย้ายออกจากหมู่บ้าน

นางไล เมืองวิไล ชาวบ้านแม่ขนิลใต้ กล่าวว่า ทุกวันนี้ พวกเราอยู่กันด้วยความระแวง นอนไม่หลับ แค่เห็นรถยนต์เข้ามาในหมู่บ้าน ก็รู้สึกเครียด หวาดวิตก กลัวว่าเขาจะมาสร้างเขื่อน ทำให้หมู่บ้านเราถูกน้ำท่วม

"หมู่บ้านของเราอยู่กันมานานกว่า 200 ปี ใช้ชีวิตอยู่กับธรรมชาติมาด้วยความสงบ แต่จู่ๆ รัฐจะเข้ามาสร้างเขื่อนท่วมบ้านเรา เรายอมไม่ได้ ขอคัดค้านจนถึงที่สุด" นางศรีไว เชื้อกอง กล่าว

ในขณะที่ นายพันธ์ จันทร์แก้ว ผู้ใหญ่บ้านแม่ขนิลใต้ ยืนยันว่า การกระทำดังกล่าวของเจ้าหน้าที่กรมชลประทานในครั้งนี้ ถือว่าได้ละเมิดสิทธิชุมชน ละเมิดมติของชาวบ้าน ละเมิดมติขององค์การบริหารส่วนตำบลน้ำแพร่ ละเมิดละเมิดข้อตกลงผลการประชุมระหว่างชาวบ้าน กับ กปร. อีกทั้งยัง มติ ครม.เมื่อวันที่ 9 เม.ย. 2545 อีกด้วย

"ดังนั้น ชาวบ้านแม่ขนิลใต้ และคณะอนุกรรมการแก้ไขปัญหาน้ำ ของ สกน.ขอยืนยันผลการเจรจา และมติเดิม คือ ให้ยกเลิกโครงการเขื่อนแม่ขาน และขอให้หน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ให้ยุติการลงพื้นที่ และยุติการขอใช้พื้นที่ป่าบ้านแม่ขนิลใต้" นายพันธ์ กล่าว

ล่าสุด เมื่อวันที่ 25 พ.ค.2548 ที่ผ่านมา ชาวบ้านแม่ขนิลใต้ประมาณ 200 คน ได้รวมตัวกันคัดค้านโครงการเขื่อนแม่ขาน กันอีกครั้ง หลังจากที่กรมชลประทานยังไม่หยุดการดำเนินงานสำรวจพื้นที่ จึงพากันเข้าพบนายอำเภอหางดง จ.เชียงใหม่ เพื่อยื่นหนังสือยืนยันให้ยกเลิกโครงการสร้างเขื่อนแม่ขาน

หลังจากที่ นายประเสริฐ โอสถาพันธุ์ นายอำเภอหางดง รับฟังข้อร้องเรียน ข้อมูลจากกลุ่มชาวบ้านแล้ว ได้กล่าวว่า ในความคิดของตน ไม่ควรสร้าง เนื่องจากโครงการเขื่อนแม่ขานนี้กระทบต่อวิถีชีวิตชุมชนอย่างแน่นอน

"อย่างที่รู้ หมู่บ้าน 1 หมู่บ้านของอำเภอหางดงก็จะสูญหายไป ซึ่งเป็นชุมชนที่มีวัด โบราณสถานที่มีอายุเก่าแก่กว่า 200 ปีมาแล้ว จะต้องถูกน้ำท่วม ดังนั้น หรือหากยืนยันจะสร้างต่อ มี 2 ทาง ที่อยากเสนอ คือ ย้ายไปสร้างพื้นที่อื่น กับลดขนาดของอ่างเก็บน้ำ ไม่ให้ส่งผลกระทบต่อชุมชนชาวบ้าน" นายอำเภอหางดง กล่าว

หลังจากนั้น นายอำเภอหางดง ได้รับปากกับชาวบ้านว่า จะเร่งทำหนังสือด่วน ถึง นายสุวัฒน์ ตันติพัฒน์ ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ ทราบถึงปัญหาข้อเรียกร้องของชาวบ้าน ที่คัดค้านโครงการสร้างเขื่อนแม่ขาน ต่อไป

องอาจ เดชา