หลังจากเห็นข้อความของ นายสามารถ เจนชัยจิตรวนิช ผู้ช่วยรัฐมนตรีประจำกระทรวงยุติธรรม ในฐานะผู้อำนวยการศูนย์ร้องทุกข์พรรคพลังประชารัฐ (พปชร.) ที่โพสต์เฟสบุ๊คถึงการออกมาชุมนุมประท้วงของนักเรียนและนิสิตนักศึกษาในช่วงหลายวันที่ผ่านมา ว่า ทุกคนล้วนอยากช่วยประเทศแต่ไม่มีใครอยากช่วยแม่ล้างจาน (อ้างอิงจาก: https://www.posttoday.com/politic/news/629310) 

ทำให้ผมนึกถึงเนื้อหาจากการดีเบตระหว่าง Slavoj Zizek กับ Jordan Peterson 

Zizek Challenges Peterson: "Set Your House in Order Before You Change the World?"

มีช่วงหนึ่งที่ Zizek วิพากษ์วิจารณ์แนวคิดสำคัญของ Peterson ที่เขียนไว้ในหนังสือ '12 Rules for Life' นั่นคือข้อเสนอที่กล่าวในทำนองว่า "จงจัดระเบียบบ้านคุณให้เรียบร้อย ก่อนที่คุณจะลุกขึ้นมาวิพากษ์วิจารณ์หรือเปลี่ยนแปลงโลก" หรือพูดด้วยภาษาง่ายๆ ก็คือ ไปทำตัวเองให้ดีก่อน แล้วค่อยคิดไปเปลี่ยนคนอื่นหรือเปลี่ยนสังคมภายนอก และถ้าทุกคนทำตัวเองให้ดีแล้ว สังคมส่วนรวมก็จะดีตามไปเอง 

Zizek วิจารณ์ โดยชี้ว่า ในการที่คุณจะสามารถจัดการพัฒนาตนเองหรือจัดระเบียบบ้านตนเองให้อยู่ในระเบียบเรียบร้อยได้ คุณจำเป็นต้องมีชีวิตอยู่ในสังคมที่มีระเบียบอยู่ก่อนแล้วในบางระดับ เป็นระเบียบชนิดที่ไม่ส่งผลกระทบต่อการจัดการดูแลตนเองและบ้านของคุณด้วย เพราะถ้าคุณอยู่ในสังคมที่โลกภายนอกเต็มไปด้วยความวุ่นวายไร้ระเบียบ ยังไงเสียคุณก็จัดการบ้านตนเองก่อนไม่ได้ หรือถึงทำได้แค่บ้านคุณด้วยเงื่อนไขเรื่องสถานะทางสังคม แต่ก็ไม่ได้ทำให้บ้านคนอื่นหรือสังคมดีขึ้นอยู่ดี

การพูดเช่นนี้ Zizek ไม่ได้กำลังจะบอกว่า อ้อ คุณไม่ต้องสนใจตนเองหรือบ้านของตนเองหรอกนะ แต่ Zizek เสนอว่า เราจำเป็นต้องคำนึงถึงปฏิสัมพันธ์ทั้งสองด้าน ระหว่างตัวเรา(หรือบ้าน-โลกส่วนตัวของเรา) กับสังคมที่เรามีชีวิตอยู่ เราสามารถจัดระเบียบ/เปลี่ยนแปลงทั้งสองด้านไปพร้อมๆ กันได้ โดยไม่ต้องโยนปัญหาความรับผิดชอบไปให้เฉพาะตัวปัจเจกแต่ละคนหรือทำให้ปัญหาทุกอย่างกลายเป็นเรื่องส่วนบุคคลที่ไม่เกี่ยวอะไรเลยกับสังคมส่วนรวม

Zizek เห็นว่าข้อเสนอเช่นนี้ของ Peterson มีแนวโน้มที่จะทำให้ผู้คนเพิกเฉยและมองข้ามวิกฤติหลายอย่างที่กำลังเกิดขึ้นในปัจจุบัน ซึ่งเป็นวิกฤติใหญ่ในระดับของสังคมส่วนรวม (หรือระดับโลกด้วยซ้ำ)

และการโยนภาระรับผิดชอบกลับไปที่ปัจเจกแต่ละคน ราวกับว่า หากปัจเจกทำตัวให้ดีหรือเพียงแค่เริ่มเปลี่ยนแปลงที่ตนเองก่อน โดยไม่ต้องมีการร่วมมือกันในระดับที่กว้างหรือไม่ต้องสนใจปัญหาส่วนรวมที่ใหญ่กว่าตนเอง แล้ววิกฤติเหล่านั้นก็จะหายไปโดยอัตโนมัติ 

Zizek ยกตัวอย่างว่า แนวคิดเรื่อง "set your house in perfect order before...." ของ Peterson นี้ เป็นอุดมการณ์ที่เรากำลังสามารถพบได้ทั่วไปเมื่อผู้คนรับมือกับปัญหานิเวศวิทยา-สภาพแวดล้อมเสื่อมโทรม-โลกร้อน 

ที่มักมีวาทกรรมซึ่งบอกให้คนในสังคมแก้ไขปัญหาวิกฤติที่ใหญ่ระดับโลกขนาดนี้ ด้วยการเริ่มจากการลงมือเปลี่ยนที่ตนเองก่อน เช่น วันนี้คุณปิดน้ำปิดไฟเมื่อไม่ใช้หรือยัง วันนี้คุณได้ช่วยกันประหยัดไฟหรือยัง วันนี้คุณแยกขยะหรือยัง วันนี้คุณใช้ถุงผ้าและงดรับถุงพลาสติกหรือยัง คุณรีไซเคิลหรือยัง ฯลฯ 

แน่นอน Zizek ไม่ได้บอกว่าเราไม่ควรทำของพวกนี้ เราควรทำ แต่เราต้องตระหนักว่า มันไม่เพียงพอ ! เพราะการทำเพียงในระดับปัจเจกเช่นนั้น แท้จริงไม่ได้ไปเปลี่ยนหรือท้าทายโครงสร้างของกระบวนการผลิตในระดับมหภาค ปริมาณการปล่อยมลพิษในระดับภาคอุตสาหกรรมและบริการ การทำลายและดูดทรัพยากรของกลุ่มทุนขนาดใหญ่ทั่วโลก และกระบวนการอื่นๆ ที่ยังดำเนินไปอย่างต่อเนื่องโดยไม่เกี่ยวข้องโดยตรงกับการกระทำในระดับปัจเจกของเรา 

การแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม-นิเวศน์วิทยา โดยการเริ่มเปลี่ยนแปลงที่ตนเอง สำหรับ Zizek จึงเป็นสิ่งที่อุดมการณ์หลักของสังคมพยายามหยิบยื่นทางออกที่เรียบง่ายให้แก่เรา เพื่อช่วยให้เราบอกกับตนเองและผู้อื่นได้อย่างภาคภูมิใจว่าฉันได้ทำหน้าที่ของฉันแล้ว ปัญหานอกเหนือจากนั้นฉันไม่เกี่ยวอะไรอีก มันเกินกำลังความสามารถที่ฉันจะไปเปลี่ยนอะไรมากกว่านี้ และด้วยอุดมการณ์ทั้งหมดนี้ โครงสร้างของกระบวนการสะสมทุนที่กำลังทำลายล้างธรรมชาติของโลกไปเรื่อยๆ ก็จะยังสามารถดำเนินต่อไปได้โดยไม่ถูกโจมตีหรือถูกท้าทายให้เปลี่ยนแปลงใดๆ

ทั้งหมดนี้มันจึงเป็นท่าทีเชิงอุดมการณ์แบบ self-responsibilization หรือกระบวนการผลักปัญหาทั้งหลายให้กลายเป็นภาระความรับผิดชอบในระดับปัจเจกบุคคล ซึ่งจะทำให้ผู้คนหันหน้าหนีจากการเปลี่ยนแปลงในระดับโครงสร้าง เพื่อมุ่งแก้ไขไปที่ต้นตอของปัญหาอย่างแท้จริง