ตะกร้าหนังสือสื่อครอบครัว: เมล็ดพันธุ์การอ่านในตะกร้าที่ “หนองควาย”

เรื่องและภาพโดย รณวัฒน์ จันทร์จารุวงศ์

การแสดงนิทานโดยกลุ่มเยาวชนบ้านตองกาย

ในงานมหกรรมรวมพลคนรักลูก ครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 15 พ.ย. ที่ผ่านมา

การแสดงหุ่นเงาโดยกลุ่มผู้พิทักษ์ห้องสมุด

ซุ้มกิจกรรมเพนท์กระเป๋าผ้า

ซุ้มจำหน่ายหนังสือสำหรับเยาวชนในราคาพิเศษ

เมื่อการสื่อสารทำให้โลกแคบลงเราจึงต้องพบเจอกับข้อมูลข่าวสารจำนวนมหาศาลที่หลั่งไหลมาจากทั่วทุกสารทิศ แต่ความรู้จากข้อมูลข่าวสารเหล่านั้นก็ไม่ได้ช่วยทำให้เกิดสังคมแห่งการเรียนรู้แต่อย่างใด เพราะปริมาณที่ “มาก” เกินไปก็ทำให้เราสับสนเอาได้ง่ายๆ จนอาจทำให้คนในสังคมต้องตกอยู่ในสภาพข้อมูลท่วมหัวแต่เอาตัวไม่รอด และผู้ที่จะรับผลจากสภาพที่เกิดขึ้นก็คงไม่พ้นเด็กและเยาวชนที่เราคาดหวังกันว่าจะเป็นอนาคตของชาติ

ฉะนั้น ข้อมูลความรู้ที่มันกระจัดกระจายกันไปจนแทบจับความไม่ได้จึงอาจต้องมีตะกร้าสักใบที่จะทำหน้าที่รวบรวมข้อมูลความรู้เหล่านั้นไว้ให้เป็นระเบียบ จากสภาพดังกล่าวการที่ห้องสมุดเยาวชนแห่งหนึ่งได้ริเริ่มโครงการที่จะรวบรวมความรู้บางอย่างให้เป็นระบบมานำเสนอแก่ชุมชนจึงเป็นเรื่องที่ยิ่งใหญ่ ห้องสมุดที่จะต้องทำให้เด็กเกิดความรู้สึกอยากรู้อยากอ่าน ซึ่งจะต้องไม่ใช่แค่เพียงให้บริการหนังสือ แต่จะต้องเป็นสถานที่ของการเรียนรู้ร่วมกันระหว่างคนสองวัยทั้งเด็กและผู้ใหญ่ และห้องสมุดเยาวชนหนองควาย ซึ่งอยู่ที่ ตำบลหนองควาย อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ ก็คือห้องสมุดที่กล่าวมา

ห้องสมุดเยาวชนหนองควายได้ริเริ่มโครงการ “ตะกร้าหนังสือสื่อครอบครัว” ขึ้นเพื่อรวบรวมความรู้ให้กับครอบครัวที่เห็นความสำคัญของการเลี้ยงดูเด็กด้วยการปลูกฝังนิสัยรักการอ่าน โดยร่วมมือกับศูนย์พัฒนาเด็กเล็กองค์กรบริหารส่วนตำบลหนองควาย ทำการคัดเลือกครอบครัวในเขตตำบลหนองควาย อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ และจัดการประชุมครอบครัวที่เข้าร่วมโครงการเพื่อระดมความต้องการจากผู้ปกครอง โดยครอบครัวที่เข้าร่วมโครงการจะได้รับตะกร้าหนังสือซึ่งบรรจุหนังสือนิทานที่เหมาะสมกับแต่ละช่วงวัยของเด็ก จำนวน 5 เล่ม ซึ่งทีมงานห้องสมุดจะทำการหมุนเวียนหนังสือนิทานไปตามแต่ละครอบครัวภายในครอบครัวที่เข้าร่วมโครงการ โดยเป็นการนำตะกร้าหนังสือจากครอบครัวหนึ่งไปสู่อีกครอบครัวหนึ่งประมาณสองถึงสามครั้งในหนึ่งเดือน

ในการหมุนเวียนหนังสือและเยี่ยมเยียนครอบครัว ทีมงานจะสาธิตและให้ความช่วยเหลือผู้ปกครองด้านทักษะการเล่านิทานอ่านหนังสือ และการจัดกิจกรรมการละเล่นต่างๆ การจัดสิ่งแวดล้อมแก่เด็กตามความเหมาะสมของช่วงวัย รวมถึงจัดหาสื่อและความรู้เพิ่มเติมให้กับผู้ปกครองของเด็ก โดยผลจากการดำเนินงานที่ผ่านมาพบว่าครอบครัวหลายๆ ครอบครัวได้ตื่นตัวจนเห็นถึงความสำคัญของการเสริมสร้างพัฒนาการแก่ลูกด้วยการอ่าน และสร้างการพัฒนาเด็กเล็กด้านการอ่าน

โครงการดังกล่าวนั้นดำเนินการโดยห้องสมุดเยาวชนหนองควาย ในสถาบันการศึกษาทางเลือก ร่วมกับ แผนงานสื่อสร้างสุขภาวะเยาวชน (สสย.) เพื่อสนับสนุนหนังสือและสื่อการเรียนรู้ในรูปแบบต่างๆ ให้กับชุมชน โดยมุ่งไปที่การเป็นเครื่องมือในการสร้างพัฒนาการของเด็ก เพราะความเปลี่ยนแปลงและความอ่อนแอของสถาบันครอบครัว โรงเรียนและชุมชนในปัจจุบันกำลังกลายเป็นปัญหาของสังคมไทย หากสังคมไทยต้องการที่จะเปลี่ยนไปสู่สังคมความรู้ หรือ Knowledge base Society ที่เป็นกระแสธารหลักของโลกไร้พรมแดน ซึ่งการที่จะไปสู่เป้าหมายนั้นได้ก็จำเป็นที่จะต้องปลูกฝังนิสัยรักการอ่านและใฝ่เรียนรู้ให้กับคนในสังคม และแน่นอนว่าจะต้องเริ่มต้นตั้งแต่วัยแรกเกิดหรือเด็กเล็ก

เนื่องจากเป็นที่ยอมรับกันว่า ”การอ่าน” เป็นพื้นฐานสำคัญที่สุดในพัฒนาการของเด็กทุกช่วงวัย และเป็นจุดเริ่มต้นในการปลูกฝังพฤติกรรมที่พึงประสงค์และวัฒนธรรมใฝ่เรียนรู้ จึงจำเป็นที่จะต้องผลักดัน ส่งเสริม และคิดค้นสร้างสรรค์กิจกรรมที่จะทำให้เกิด หนังสือดีๆ สื่อดีๆ กิจกรรมดีๆ พื้นที่ดีๆ

รวมพลคนรักลูก

การกล่อมเกลาปลูกฝังคุณภาพดังกล่าวนั้นจะต้องดำเนินการอย่างต่อเนื่อง จากครอบครัวสู่โรงเรียน สถานศึกษา ชุมชนและสังคม อย่างไรก็ตามบทบาทสำคัญนั้นควรที่จะต้องเริ่มต้นจากคนที่เป็นพ่อแม่ ฉะนั้นทางห้องสมุดเยาวชนหนองควายจึงได้จัดให้มีการเสวนาพบปะครอบครัวที่เข้าร่วมโครงการ ประมาณเดือนละ 1 ครั้ง รวม 6 ครั้งตลอดโครงการ ซึ่งมีผู้เข้าร่วมคราวละ 100 – 150 คน โดยการพบปะเสวนานี้จะจัดให้มีวิทยากรหรือผู้เชี่ยวชาญมาให้ความรู้ในด้านต่างๆ เช่น ด้านจิตวิทยา พัฒนาการสุขอนามัยแม่และเด็ก การให้คำปรึกษา รวมถึงมีกิจกรรมสันทนาการเพื่อเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างครอบครัว ขณะที่ในส่วนของเด็กเล็กนั้นจะมีพี่เลี้ยงคอยดูแลตลอดงานเพื่อให้ผู้ปกครองสามารถมีส่วนร่วมกับกิจกรรมได้อย่างเต็มที่

นอกจากนี้ทางห้องสมุดเยาวชนหนองควายยังได้มีการจัดประชุมผู้ปกครองในรูปแบบงานมหกรรมภายใต้ชื่องานว่า “รวมพลคนรักลูก” โดยเป็นการจัดร่วมกับศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก อบต. หนองควาย ซึ่งประกอบไปด้วยนิทรรศการให้ความรู้เรื่อง... และซุ้มสาธิตกิจกรรม เพื่อยกระดับความรู้ความเข้าใจและทักษะแก่พ่อแม่ผู้ปกครองในการเล่านิทานอ่านหนังสือและจัดสิ่งแวดล้อมเพื่อการเล่นและการพัฒนาเด็กในครอบครัว รวมไปถึงเพื่อสร้างแกนนำจากครอบครัวเหล่านี้เพื่อเป็นผู้นำเชื่อมโยงเครือข่ายและดำเนินงานช่วยเหลือกันเองในการส่งเสริมการอ่านเพื่อลูกต่อไป ซึ่งในวันที่ 15 พ.ย. ที่ผ่านมา ก็ได้มีการจัดงานรวมพลคนรักลูกที่ห้องสมุดเยาวชนหนองควาย ซึ่งเป็นพิธีปิดของโครงการตะกร้าหนังสือสื่อครอบครัว โดยมีตัวแทนจากชุมชน ตัวแทนครอบครัวผู้เข้าร่วมโครงการ และอาสาสมัครผู้พิทักษ์ห้องสมุดเยาวชนหนองควาย (เด็กที่ทำหน้าที่ดูแลห้องสมุด) มาร่วมกิจกรรมต่างๆ ภายในงาน เช่น ซุ้มเล่านิทานอ่านหนังสือ มุมศิลปะ รวมทั้งเกมสนุกสนานมากมายเพื่อเด็ก ๆ และผู้ใหญ่หัวใจเด็กทั้งหลาย

ในวันงานได้มีกิจกรรม “เด็กเชียร์อ่าน” ซึ่งเป็นการแนะนำหนังสือเล่มโปรดโดยครอบครัวผู้เข้าร่วมโครงการ “ตะกร้าหนังสือสื่อครอบครัว” สมาชิกห้องสมุดเยาวชนหนองควาย และสมาชิกชมรมนักอ่านจากโรงเรียนบ้านตองกาย โรงเรียนบ้านฟ่อน โรงเรียนบ้านสันป่าสัก ซึ่งเป็นโรงเรียนในพื้นที่ตำบลหนองควายที่เข้าร่วมโครงการ นอกจากนี้ยังมีการแสดงต่างๆ ได้แก่การแสดงละคร “นิทานบ้านตองกาย” โดย กลุ่มเยาวชน ตำบลหนองควาย การแสดงละครหุ่นมือ จากกลุ่มละครเด็ก “ห้อง ป.4” โรงเรียนบ้านตองกาย การแสดงละครหุ่นสายเรื่อง “หัวผักกาดยักษ์” ซึ่งเป็นผลงานของนักเรียน 15 โรงเรียนจาก “ค่ายเยาวชน ชมรมนักอ่าน” ที่ได้จัดขึ้นในช่วงเดือนตุลาคมที่ผ่านมา รวมไปถึงการเปิดตัวโรงละครผู้พิทักษ์ ด้วยละครเรียกน้ำย่อย “พระจันทร์อร่อยไหม” โดยคณะม้าล้วน ซึ่งไฮไลท์สำคัญในงานนี้ก็คือการเปิดตัว “กองทุนผู้พิทักษ์” ที่ชักชวนให้เด็กๆ ช่วยกันหยอดกระปุกออมเงินวันละบาทซึ่งเมื่อฝากเงินได้ครบหนึ่งปีก็จะได้เงินปันผลตอบแทน ยิ่งไปกว่านั้นยังมีโครงการ “แบ่งฝันปันอ่านเพื่อชุมชน”

โดยทางโครงการจะทำการถอดความรู้จากการดำเนินงานที่ผ่านมาเรื่องการใช้นิทานและหนังสือในการพัฒนาการอ่านแก่เด็กเล็ก เพื่อจัดทำเป็นองค์ความรู้ที่เป็นประโยชน์แก่ส่วนรวมต่อไป และหวังว่าแผนงานและกระบวนการนี้สามารถเป็นต้นแบบ “ผลิตซ้ำ” กับกลุ่มเป้าหมายในพื้นที่อื่นๆ ถึงแม้ว่าตัวโครงการได้จบลงไปแล้วแต่สิ่งที่คาดหวังว่าจะเกิดขึ้นคือการสร้างเครือข่ายพ่อแม่ที่จะร่วมมือกันเองในการจัดหา สนับสนุนหนังสือนิทาน ของเล่น เครื่องมือ แลกเปลี่ยนแบ่งปันกันเอง หรือเครือข่ายสามารถจัดตั้งตนเองเพื่อดำเนินงานในลักษณะเดียวกันนี้ต่อเนื่องต่อไป หรืออาจจัดกิจกรรมมาใช้บริการ ”ห้องสมุดหนองควาย” อย่างเป็นประจำ ซึ่งหากเครือข่ายพ่อแม่มีความต้องการขยายผลโดยจัดทำโครงการของเครือข่ายเอง ทางห้องสมุดจะช่วยเหลือเป็นพี่เลี้ยงและประสานงานแหล่งทุน ซึ่งในอนาคตทางห้องสมุดเยาวชนหนองควายก็จะพัฒนาไปสู่การเป็น “ศูนย์เด็กเล่นและสันทนาการชุมชน” เพื่อให้ครอบครัวที่ผ่านการร่วมโครงการสามารถมาใช้บริการและได้รับคำปรึกษาอย่างต่อเนื่อง

ตะกร้าใบนี้ได้หอบหิ้วเมล็ดพันธุ์แห่งการอ่านมาปลูกและสร้างสิ่งแวดล้อมแห่งการเรียนรู้ให้เกิดขึ้นแล้วในชุมชนหนองควาย จากนี้ไปการรดน้ำดูแลให้เมล็ดพันธุ์หยั่งรากอย่างแข็งแรงและเติบโตงอกงามนั้นคงจะต้องเป็นหน้าที่ของชุมชนต่อไป เพื่อวันหนึ่งข้างหน้าจะได้เป็นเมล็ดพันธุ์แห่งปัญญาให้กับชุมชนและสังคมไทย และวันนั้นจะเป็นวันเดียวกับที่สังคมไทยจะเป็นสังคมแห่งการเรียนรู้อย่างแท้จริง

รายงานพิเศษ