วิชณุพงษ์  คำคูณ

สำนักข่าวประชาธรรม

 

ขณะที่สถานการณ์การเมืองบ้านเราอยู่ในภาวะชะงักงัน  ไม่รู้จะไปทางไหนดี   พร้อมๆ กับที่ราคาน้ำมัน  ข้าวสารอาหารแพงขึ้น เรื่อยๆ  ส่งผลให้ปัญหาของประชาชนโดยเฉพาะคนจน  เกษตรกรยิ่งติดขัด ชะงักงันยิ่งกว่า  และหนึ่งในปัญหาคลาสสิค คือปัญหาความยากจนอันมาจากการไร้ที่ดินทำกินนั่นเอง 

คงต้องยอมรับว่านโยบายการแก้ไขปัญหาความยากจนไม่ว่าจะเป็นรัฐบาลชุดใดก็ตามถือเป็นนโยบายสำคัญที่ท้าทายความสามารถในการบริหารประเทศของรัฐบาลชุดนั้นๆ แม้ว่าที่ผ่านมานโยบายดังกล่าวจะมีการดำเนินมาทุกรัฐบาลแต่ทว่าปัญหาความยากจนของประชาชนก็ยังมิได้หมดไป

ขณะที่ปัจจุบัน นับตั้งแต่พรรคไทยรักไทยภายใต้การนำของพ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร เข้ามาบริหารประเทศนโยบายการแก้ปัญหาความยากจนภายใต้นโยบายประชานิยมนับเป็นนโยบายสำคัญของรัฐบาลชุดนี้ที่ทรงอิทธิพล สามารถเอาชนะใจประชาชนได้กว่าค่อนประเทศ เนื่องเพราะหลักการดำเนินนโยบายได้ใช้ประชาชนเป็นตัวตั้งในการแก้ไขปัญหา เปิดโอกาสให้ประชาชนผู้ยากจนสามารถเข้าถึงทรัพยากรรวมทั้งบริการของรัฐได้อย่างทั่วถึง

รัฐบาลชุดนี้ประกาศจะมีการแก้ไขปัญหาความยากจนอย่างเป็นระบบ โดยตั้งเป้าไว้ว่าจะให้คนจนหมดไปจากประเทศภายในปี 2552 โดยมีการวางแผนดำเนินการไว้เป็น 3 ระยะคือระยะแรก(2547)เปิดโอกาสให้คนจนไปลงทะเบียนแสดงความเดือดร้อนและความต้องการในประเด็นต่างๆ เช่น ปัญหาการไร้ที่ดินทำกิน ปัญหาหนี้สิน ปัญหาที่อยู่อาศัย ฯลฯ

ส่วนระยะที่ 2 (2548-2549) เป็นการดำเนินการแก้ไขปัญหาเร่งด่วนของผู้มาจดทะเบียน ควบคู่กับการวางรากฐานแก้ไขปัญหาเชิงโครงสร้างโดยหน่วยงานต่างๆ ภายใต้การสั่งการของศูนย์อำนวยการต่อสู้เพื่อเอาชนะความยากจนแห่งชาติ(ศตจ.)เร่งแก้ไขปัญหาที่มีคนลงทะเบียนเอาไว้ เช่นการเจรจาปรับโครงสร้างหนี้สิน และการแจกที่ดินให้ประชาชนเช่าทำกิน ฯลฯ ซึ่งในระยะนี้จะมีการแก้ไขกฎหมายนับร้อยฉบับที่เป็นอุปสรรคในการพัฒนาของคนจน

ส่วนระยะสุดท้าย (2550-2551) คนจนทุกคนที่ลงทะเบียนได้รับการแก้ไขปัญหาอย่างครบถ้วน และประเทศไทยมีกฎหมาย ที่เหมาะสมต่อการพัฒนาประเทศ ดังนั้นนโยบายการลงทะเบียนคนจนจะทำให้คนจนในประเทศหมดไปนับจากปี 2552

สำหรับจำนวนตัวเลขประชาชนที่ลงทะเบียนคนจนตั้งแต่ปี 2547 พบว่ากรณีปัญหาที่ชาวบ้านไปลงทะเบียนมากที่สุดคือกรณีปัญหาการไร้ที่ดินทำกินซึ่งมีกว่า 4.8 ล้านครอบครัว จำแนกเป็นไม่มีที่ดินเป็นของตัวเองจำนวน 2 ล้านครอบครัว มีที่ดินทำกินไม่เพียงพอ 1.6 ล้านครอบครัว และมีที่ดินแต่ไม่มีเอกสารสิทธิ์เพราะอยู่ในเขตที่ดินรัฐ 1.2 ล้านครอบครัว

อย่างไรก็ตาม หากพิจารณาจำนวนตัวเลขคนจนไร้ที่ดินที่ลงทะเบียนคนจนที่มีกว่า 4.8 ล้านครอบครัวนั้น ในเบื้องต้นรัฐกำหนดจัดสรรที่ดินเพื่อให้คนจนไร้ที่ดินเช่าครอบครัวละไม่เกิน 15 ไร่ แต่พบว่าที่ดินที่รัฐสามารถนำมาจัดสรรให้คนจนเหล่านั้นมีอยู่ประมาณ 29 ล้านไร่ จากที่ดิน 7 ประเภท คือ ที่สาธารณประโยชน์ , ที่ราชพัสดุประเภทเพื่อใช้ประโยชน์ของแผ่นดินโดยเฉพาะ , ที่ป่าสงวนแห่งชาติ , ที่ป่าไม้ถาวรตามมติคณะรัฐมนตรี , ที่ดินในเขต ส.ป.ก. , ที่ดินที่ได้รับมอบให้จัดตั้งนิคมสร้างตนเองแต่ยังไม่ได้ดำเนินการ , ที่ดินที่ได้รับมอบให้จัดตั้งนิคมสหกรณ์แต่ยังไม่ได้ดำเนินการ

นั่นหมายความว่า ที่ดินจำนวน 29 ล้านไร่สามารถจัดสรรให้คนจนไร้ที่ดินได้แค่ 2.1 ล้านครอบครัวจากทั้งหมด 4.8 ล้านครอบครัว และในจำนวน 2.1 ล้านครอบครัวนั้นได้ที่ดินเฉลี่ยครอบครัวละ 13.8 ไร่เท่านั้น ดังนั้นปัจจุบันรัฐบาลยังขาดที่ดินอีกกว่า 40.5 ล้านไร่ เพื่อจัดสรรให้คนจนไร่ที่ดินที่เหลือและกำลังรอการจัดสรรที่ดินจากรัฐบาลอีกกว่า 2.7 ล้านครอบครัว

ดังนั้น รัฐบาลจะเอาที่ดินที่ไหนมาจัดสรรให้คนจนไร้ที่ดินที่เหลือกว่า 2.7 ล้านครอบครัว กรณีดังกล่าวถือเป็นปัญหาใหญ่ที่ท้าความความสามารถและความจริงใจในการแก้ไขปัญหาที่ดินของรัฐบาลได้เป็นอย่างดี

อย่างไรก็ตาม แม้ว่าจากนโยบายดังกล่าวทำให้คนจนไร้ที่ดินได้รับการจัดสรรที่ดินโดยการเช่ากว่า 2.1 ล้านครอบครัว แต่ในความเป็นจริงแล้วพบว่าเงื่อนไขหลักเกณฑ์ในการได้รับการจัดสรรที่ดินมิได้สวยหรูและง่ายดายอย่างที่คิด

รูปธรรมที่เห็นได้ชัดเจนที่สุดคือกรณีการแจกที่ดินให้ชาวบ้านที่ลงทะเบียนคนจนกิ่ง อ.ดอยหล่อ จ.เชียงใหม่ เมื่อวันที่ 13 มิ.ย.2548 ที่ผ่านมา ซึ่งครั้งนั้นพ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร นายกรัฐมนตรีเป็นผู้มอบที่ดินให้ชาวบ้านกับมือ

ชาวบ้านกิ่ง อ.ดอยหล่อ ลงทะเบียนคนจนกรณีการขาดแคลนที่ดินทำกินทั้งหมด 6,700 ราย ขณะที่มีที่ดินที่สามารถนำมาจัดสรรให้ชาวบ้านเช่าได้กว่า 22,086 ไร่ แบ่งออกเป็นที่ราชพัสดุในความดูแลของหน่วยบัญชาการทหารพัฒนาภาค 3 ซึ่งมีจำนวน 12,086 ไร่ และที่ดินสาธารณะประโยชน์อีกกว่า 10,000 ไร่ แต่ในการดำเนินการพบว่ารัฐบาลสามารถจัดสรรที่ดินได้เพียง 3,000 ไร่ให้กับชาวบ้าน 905 รายเท่านั้น

ร้ายไปกว่านั้น ในการคัดเลือกผู้ที่จะได้สิทธิในการเช่าที่ดินพบว่าอำนาจการดำเนินการและการตัดสินใจตกอยู่ที่ข้าราชการท้องถิ่น กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน โดยที่ชาวบ้านเองไม่มีส่วนร่วมในการคัดเลือก ทั้งนี้เพราะหลังจากชาวบ้านลงทะเบียนคนจนแล้วทางราชการจะจัดรวบรวมรายชื่อแต่ละหมู่บ้านมาให้กำนันและกำนันจะแจ้งมายังผู้ใหญ่บ้านเพื่อดำเนินการคัดเลือกเรียงลำดับตามความจำเป็นมากไปสู่ความจำเป็นน้อย

แต่ข้อเท็จจริงพบว่า ผู้ที่ได้สิทธิในการคัดเลือกส่วนใหญ่จะเป็นกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน สมาชิกอบต. ถัดมาก็เป็นเครือญาติของบุคคลเหล่านี้ โดยที่ชาวบ้านที่ไม่มีที่ดินทำกินจริงๆจะถูกเสนอชื่อพ่วงท้ายเพื่อป้องกันคำครหาที่เกิดขึ้น กรณีเหล่านี้เจ้าหน้าที่รัฐมิได้เข้ามาตรวจสอบแต่อย่างใด  

ขณะเดียวกัน ยังพบว่ารายละเอียดของสัญญาเช่าที่ดินนั้นยังขัดแย้งกับความเป็นจริงกล่าวคือชาวบ้านกิ่ง อ.ดอยหล่อ ส่วนใหญ่มีอาชีพเกษตรกรรม แบ่งเป็นทำสวนลำไยประมาณร้อยละ 70 ปลูกพืชผักร้อยละ 20 ปลูกพืชไร่ร้อยละ 10 แต่รายละเอียดของสัญญาเช่าระบุว่าเกษตรกรจะต้องใช้ที่ดินที่ได้รับจัดสรรทำไร่เท่านั้น หากเกษตรกรจะใช้ที่ดินในการทำการเกษตรด้านอื่นๆจะต้องขออนุญาตจากกระทรวงการคลังซึ่งเป็นเจ้าของพื้นที่ซึ่งมีขั้นตอนที่ยุ่งยากและซับซ้อน

ยิ่งไปกว่านั้น สภาพพื้นที่ที่นำมาจัดสรรให้ชาวบ้าน มีทั้งสภาพเป็นป่าเสื่อมโทรม ส่วนใหญ่มีสภาพเป็นดินลูกรังไม่เหมาะกับการทำการเกษตร บางพื้นที่มีหนองน้ำขนาด 1.5 ไร่ อยู่เพียง  3-4 หนองซึ่งไม่เพียงพอ ครั้นชาวบ้านจะขุดเพิ่มกลับขัดกับสัญญาที่ระบุว่าห้ามเปลี่ยนแปลงสภาพที่ดินหรือขุดคู คลอง บ่อหรือสระ รวมทั้งการห้ามตัดต้นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ซึ่งเป็นไปได้ยากเพราะไม้ยืนต้นขนาดใหญ่มีผลต่อการเจริญเติบโตของพืช

อย่างไรก็ตาม จากที่นโยบายดังกล่าวให้สิทธิชาวบ้านเป็นแค่ผู้เช่าที่ดินเท่านั้น ทำให้เกิดความไม่มั่นคงและความไม่แน่นอนในสิทธิบนที่ดิน เพราะไม่แน่ใจว่าที่ดินที่นำมาจัดสรรจะถูกนำไปใช้ในโครงการอื่นหรือไม่ ทำให้ในสัญญาเช่ามีการผลักภาระความเสี่ยงทุกอย่างให้กับชาวบ้าน เช่น กระทรวงการคลังในฐานะเจ้าของพื้นที่สามารถเปลี่ยนแปลงค่าเช่าได้ตลอดเวลา หรือชาวบ้านต้องรับผิดชอบเกี่ยวกับภาษีที่ดินทั้งหมดทั้งที่มีอยู่เดิมหรือที่จะเกิดขึ้นต่อไปในอนาคต

หรือในระหว่างที่มีสัญญาเช่าหากทางราชการต้องการใช้ที่ดิน ทางราชการมีสิทธิเวนคืนที่ดินได้และชาวบ้านจะไม่ได้รับค่าตอบแทนหรือค่าชดเชยใดๆ รวมทั้งหากครบสัญญาเช่าชาวบ้านต้องปรับสภาพพื้นที่ให้อยู่ในสภาพเรียบร้อย และหากภายใน 30 วันเกษตรกรปรับสภาพพื้นที่ไม่เสร็จกระทรวงการคลังจะดำเนินการให้และจะเรียกเก็บค่าใช้จ่ายกับชาวบ้าน 

นอกจากนี้ในสัญญาเช่ายังระบุว่าหากชาวบ้านไม่ทำประโยชน์ภายในหนึ่งปีนับแต่ที่ได้สิทธิในการเช่าแล้ว กระทรวงการคลังสามารถยกเลิกสิทธิการเช่านั้นได้ และที่สำคัญหากชาวบ้านผู้ได้รับสิทธิรายใดทำผิดสัญญาข้อใดข้อหนึ่งทางกระทรวงการคลังสามารถยกเลิกสัญญาเช่าได้

ดังนั้น จะเห็นได้ว่าสิทธิที่ชาวบ้านได้รับเป็นเพียงสัญญาเช่า มิใช่สัญญาซื้อขายหรือสัญญาเช่าซื้อ นั่นหมายถึงว่าชาวบ้านไม่มีโอกาสที่จะเป็นเจ้าของที่ดินได้เลย

ขณะที่ กรณีการจัดสรรที่ดินในเขตกิ่ง อ.ดอยหล่อนั้น เดิมทีพื้นที่บริเวณที่มีการจัดสรรให้เกษตรซึ่งอยู่บริเวณด้านหลังที่ว่าการกิ่งอำเภอนั้นมีสภาพเป็นป่า โดยหน่วยงานทหารพัฒนาที่ 3 เป็นผู้ดูแลและปล่อยให้ทิ้งร้างมาตลอด ขณะที่รัฐบาลหรือกระทรวงการคลังเองก็ไม่ได้ประโยชน์จากพื้นที่บริเวณนั้น

แต่ภายหลังที่มีสัญญาเช่าเท่ากับว่าที่บริเวณนี้มีคนที่มีสิทธิเข้าทำประโยชน์และต้องเสียภาษีที่ดินให้กับกระทรวงการคลังทุกปี และที่สำคัญชาวบ้านต้องเสียค่าเช่าจากพื้นที่ตรงนี้ปีละ 70 บาทต่อไร่ต่อคน ทั้งหมด 3 ไร่ รวมเงินที่ต้องจ่าย 210 บาท ในปีแรกมีการชำระค่าธรรมเนียม 420 บาท และค่ารังวัด 100 บาทและค่าประกันการเช่าที่อีก 210 บาท ดังนั้นในปีแรกชาวบ้านต้องเสียค่าใช้จ่ายก่อนทั้งที่ยังไม่เห็นที่ดินเลยจำนวน 940 บาทโดยในการให้สิทธิชาวบ้านในการเช่าที่ทั้งหมดประมาณ 905 ราย ดังนั้นในปีแรกที่ทางกระทรวงการคลังจะได้เงินประมาณ 850,700 บาท 

จากพื้นที่ๆ ที่ไม่สามารถสร้างรายได้ให้กับกระทรวงการคลังเลยกลับมีค่าเกือบ 1,000,000 บาท และตลอดระยะเวลาเช่าที่ ทางกระทรวงการคลังจะได้เงินจากการเช่าที่ปีละประมาณ 190,050 บาท นอกจากนี้ยังไมรวมถึงการเปลี่ยนแปลงสิทธิในการเช่าที่ผู้ให้เช่าสามารถเปิดโอกาสให้คนอื่นเข้ามาเช่าต่อได้และจะได้ค่าธรรมเนียมการเช่าเพิ่มขึ้น

กรณีเหล่านี้คงสร้างความชัดเจนขึ้นมาในระดับหนึ่งว่าการที่รัฐบาลโหมโฆษณาว่าจะจัดสรรที่ดินให้เกษตรกรคนจนด้วยการเปิดโอกาสให้ประชาชนมาลงทะเบียนนั้น แท้จริงแล้วไม่สามารถแก้ปัญหาได้อย่างแท้จริง ดังนั้นการประกาศว่าจะแก้ปัญหาคนจนให้หมดไปภายในปี 2552 นั้นก็เป็นเพียงการขายฝันเท่านั้นเอง

ตั้งแต่พรรคไทยรักไทยเข้ามาเป็นพรรครัฐบาลที่มีเสียงข้างมากในสภา    มีการดำเนินนโยบายที่เรียกว่าประชานิยม โดยใช้ประชาชนเป็นตัวตั้งในการแก้ไขปัญหา     และดูเหมือนว่านโยบายเหล่านี้เปิดโอกาสให้ชาวบ้านยากจนเข้าถึงทรัพยากรหรือบริการของรัฐได้อย่างเท่าเทียมกัน   แต่กลับพบว่านโยบายดังกล่าวเริ่มมีเสียงสะท้อนมากขึ้นเรื่อย ๆ ว่าเป็นการแก้ปัญหาความยากจนจริงหรือ ?

กรณีการแจกสัญญาเช่าที่ดินราชพัสดุในโครงการ "รัฐเอื้อราษฎร์"  แก่ชาวบ้านกิ่ง อ.ดอยหล่อ จ.เชียงใหม่  เมื่อวันที่ 13 มิถุนายน 2548 คือ รูปธรรมหนึ่งที่สะท้อนให้เห็นความผิดพลาดในการดำเนินการของรัฐบาลในการแก้ไขปัญหาที่ดินทำกินของรัฐบาล  ภายหลังจากที่รัฐบาลโหมโฆษณาว่าจะจัดสรรที่ดินให้แก่คนจน พร้อมกับเปิดให้ประชาชนมาลงทะเบียน แต่เมื่อชาวบ้านไปลงทะเบียนกลับพบว่าไม่เป็นจริงดังคำโฆษณา  แถมยังพบเงื่อนไขว่าเงื่อนไขสัญญาเช่าก็ไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง

 

ที่ดินจำนวนมาก แต่จัดสรรไม่พอ ?

พื้นที่กิ่งอ.ดอยหล่อ มีสภาพเป็นที่ราบสลับกับดอยขนาดเล็ก โดยมีเนื้อที่ประมาณ 219 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 136,875 ไร่ โดยมีพื้นที่ในการใช้ประโยชน์ ประมาณ 74,060 ไร่ แบ่งได้เป็น

ที่ดินมีเอกสารสิทธิ์และหนังสือรับรองการทำประโยชน์ ประมาณ 48,000 ไร่

ที่ดินในเขตปฏิรูปที่ดินเพื่อการเกษตร ประมาณ 12,974 ไร่   ที่ราชพัสดุในความดูแลของหน่วยบัญชาการทหารพัฒนาภาค 3 (กรป.) ประมาณ 12,086 ไร่    ที่ดินสาธารณะประโยชน์ต่าง ๆ ประมาณ 10,000 ไร่

จากจำนวนพื้นที่ข้างต้น  ที่ดินดังกล่าวถือว่าอยู่ในเงื่อนไขที่ดิน 7 ประเภท ที่รัฐสามารถนำมาจัดสรรให้กับชาวบ้านได้ คือ ที่ราชพัสดุในความดูแลของหน่วยบัญชาการทหารพัฒนาภาค 3 ซึ่งมีประมาณ 12,086 ไร่  และที่ดินสาธารณะประโยชน์ต่าง ๆ อีกประมาณ 10,000 ไร่ รวมประมาณ 22,086 ไร่

หลังจากชาวบ้านใน กิ่ง อ.ดอยหล่อ ลงทะเบียนแก้ไขปัญหาความยากจน ประเด็นการขาดแคลนที่ทำกินทั้งหมด 6,700 ราย   จากทั้งหมด  4  ตำบล คือ  ต.สองแคว ต.สันติสุข ต.ยางคราม  และ ต.ดอยหล่อ โดยเฉพาะพื้นที่  ต.ดอยหล่อ มีชาวบ้านลงทะเบียนประเด็นขาดที่ทำกิน 2,657 ราย ซึ่งเมื่อเทียบจำนวนพื้นที่และจำนวนคนที่ลงทะเบียน  รัฐบาลสามารถที่จะจัดสรรให้กับชาวบ้านที่ขาดแคลนที่ทำกินได้ครบทุกคน  แต่รัฐบาลกลับสามารถจัดสรรพื้นที่เพียง 3,000 ไร่ให้แก่ชาวบ้าน 905 ราย ทำให้เกิดข้อเปรียบเทียบระหว่างคนที่ได้รับการจัดสรรกับคนที่ไม่ได้รับ

 

คนจนไม่ได้ที่ดิน  คนได้ที่ดินไม่ใช่คนจน

การคัดเลือกคนที่จะได้สิทธิในการเช่าที่ดิน  อำนาจการดำเนินการต่างๆ  และการตัดสินใจตกอยู่ที่ข้าราชการท้องถิ่น  คือ ผู้ใหญ่บ้าน คณะกรรมการหมู่บ้าน และกำนัน  โดยที่ชาวบ้านเองแทบจะไม่มีส่วนร่วมในการคัดเลือก โดยมีเงื่อนไขเบื้องต้นเพียงว่าคนที่จะได้สิทธิในการรับคัดเลือก คือ คนที่มาลงทะเบียนแก้ไขปัญหาความยากจนเชิงบูรณาการในประเด็นขาดแคลนที่ดินทำกิน โดยทางราชการจะจัดรวบรวมรายชื่อแต่ละหมู่บ้านมาให้กำนัน   และกำนันจะแจ้งมายังผู้ใหญ่บ้านเพื่อเรียงลำดับตามความจำเป็นมากไปสู่ความจำเป็นน้อย  

แต่ในทางปฏิบัติพบว่า ผู้ที่ได้สิทธิในการรับคัดเลือกส่วนใหญ่จะเป็นผู้ใหญ่บ้านและผู้นำในหมู่บ้าน เช่น ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน สมาชิกองค์การบริหารส่วนตำบล  ที่เหลือเป็นเครือญาติของบุคคลเหล่านี้ โดยที่ชาวบ้านที่ไม่มีที่ดินทำกินจริง ๆ  จะถูกเสนอชื่อพ่วงท้ายเพื่อป้องกันคำครหาที่เกิดขึ้น    เจ้าหน้าที่ของรัฐเองก็ไม่ได้เข้ามาตรวจสอบโดยตรง   แม้จะมีการให้สิทธิชาวบ้านในการลงชื่อคัดค้านผู้ที่ไม่สมควรได้รับที่ดิน   แต่ไม่มีการกระจายข่าวให้ชาวบ้านรับรู้อย่างทั่วถึง    ทำให้ไม่ปรากฏการคัดค้านของชาวบ้านในระหว่างที่มีสิทธิภายในเงื่อนไขขึ้น 

จนชาวบ้านต้องรวมตัวกันร้องเรียนต่อนายกรัฐมนตรีเมื่อคราวที่เดินทางมาแจกสัญญาเช่าที่ดินแก่ชาวบ้านเมื่อวันที่ 13 มิ.ย.ที่ผ่านมา  โดยยืนยันว่าคนจนจริง ๆ ที่ไม่มีที่ดินทำกินกลับมิได้รับการจัดสรร  คนที่ได้ที่ดินกลับเป็นคนที่มีที่ดินอยู่แล้ว  และมีอันจะกิน

 

เงื่อนไขสัญญาเช่าที่ดินไม่สอดคล้อง

นอกจากนี้  หากศึกษาในรายละเอียดของสัญญาเช่าที่ดินแล้ว  พบว่าไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง  กล่าวคือชาวบ้านในกิ่ง อ.ดอยหล่อ ส่วนใหญ่มีอาชีพเกษตรกรรมโดยแบ่งเป็น  ทำสวนลำไย ประมาณร้อยละ 70  ปลูกพืชผัก ร้อยละ 20 ปลูกพืชไร่ ร้อยละ 10 

แต่ในรายละเอียดของสัญญาเช่าระบุเงื่อนไขในการทำการเกษตร คือ จะต้องทำไร่เท่านั้น  ซึ่งชาวบ้านที่ทำไร่มีเพียงร้อยละ 10 เท่านั้น แต่ที่มากที่สุด คือทำสวนลำไย  มีถึงร้อยละ70 ในสัญญาเช่าระบุว่า ถ้าหากชาวบ้านต้องการที่จะทำการเกษตรด้านอื่น ๆ  ต้องมีการขออนุญาตจากกระทรวงการคลังซึ่งเป็นเจ้าของที่    ซึ่งมีขั้นตอนที่ค่อนข้างยุ่งยากและซับซ้อน

ยิ่งไปกว่านั้น สภาพพื้นที่ที่นำมาจัดสรรให้กับชาวบ้าน มีทั้งสภาพเป็นป่า ดอย ห้วย ที่แห้งแล้ง มีบ่อน้ำขนาดประมาณ 1.5 ไร่อยู่เพียง 3-4 บ่อ  และบ่อน้ำนี้เป็นบ่อน้ำใช้ในหมู่บ้านใกล้เคียง เมื่อมีการปลูกพืชต้องมีการใช้น้ำจำนวนมาก แต่ในสัญญากลับระบุว่าห้ามไม่ให้มีการเปลี่ยนแปลงหรือขุดคู คลอง บ่อ หรือสระ และแหล่งน้ำในพื้นที่  นอกจากนี้ยังห้ามไม้ให้มีการตัดต้นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่  ซึ่งเป็นไปได้ยากเมื่อต้องการที่จะทำประโยชน์  เพราะไม้ยืนต้นขนาดใหญ่มีผลต่อการเจริญเติบโตของพืช  และในภาวะที่น้ำมันแพงชาวบ้านหันมาใช้น้ำพลังงานไฟฟ้ามากขึ้น ในพื้นที่กลับไม่มีแม้กระทั่งเสาไฟฟ้าให้ชาวบ้านได้อุ่นใจ

 

ผลักภาระทุกอย่างให้กับชาวบ้าน

จากการให้สิทธิชาวบ้านเป็นเพียงผู้เช่าที่ดิน  ทำให้เกิดความไม่มั่นคงและความไม่แน่นอนในสิทธิบนที่ดิน  เพราะไม่แน่ใจว่าที่ที่นำมาจัดสรรจะถูกไปใช้ในโครงการอื่นหรือไม่ ทำให้ในสัญญาเช่าได้มีการผลักภาระความเสี่ยงทุกอย่างให้กับชาวบ้าน เช่น 1)  กระทรวงการคลังในฐานะที่เป็นเจ้าของพื้นที่สามารถเปลี่ยนแปลงค่าเช่าได้ตลอดเวลา   2)  ชาวบ้านต้องรับผิดชอบเกี่ยวกับภาษีที่ดินทั้งหมดทั้งที่มีอยู่เดิมหรือที่จะเกิดขึ้นในอนาคต  3) ในระหว่างที่มีสัญญาเช่าอยู่ หากทางราชการต้องการจะใช้ที่ดิน ทางราชการมีสิทธิที่จะเวนคืนที่ดินได้และชาวบ้านจะไม่ได้รับค่าตอบแทนหรือค่าชดเชยใด ๆ และ 4) ถ้าหากครบสัญญาเช่าชาวบ้านต้องปรับสภาพพื้นที่ให้อยู่ในสภาพเรียบร้อย ถ้ามีการปลูกไม้ยืนต้น ไม้ยืนต้นต้องตกเป็นของกระทรวงการคลัง ถ้ากระทรวงการคลังไม่ต้องการ  ชาวบ้านต้องรื้อถอนทั้งหมด ถ้าไม่รื้อถอนภายใน 30 วัน กระทรวงการคลังจะทำการรื้อถอนให้และจะเรียกเก็บค่าใช้จ่ายกับชาวบ้าน 

นอกจากนี้ในสัญญาเช่ายังระบุว่า ถ้าหากชาวบ้านไม่ทำประโยชน์ภายในหนึ่งปีนับแต่ที่ได้สิทธิในการเช่า  กระทรวงการคลังสามารถยกเลิกสิทธิการเช่านั้นได้ และที่สำคัญ คือหากชาวบ้านผิดสัญญาข้อใดข้อหนึ่ง ทางกระทรวงการคลังสามารถที่จะบอกเลิกสัญญาได้

 

แปลงสัญญาเป็นทุนปัญหาที่ยังไม่มีข้อยุติ

จากสัญญาที่ได้รับเป็นเพียงสัญญาที่เช่า ไม่ใช่สัญญา ซื้อ-ขาย หรือสัญญาเช่าซื้อ  ซึ่งสัญญานี้ทำให้ชาวบ้านไม่มีโอกาสที่จะได้เป็นเจ้าของที่ดิน   แต่ด้วยความจำเป็นที่จะประกอบอาชีพ  เช่น  การปลูกพืชสวน ลำไย  คือ พืชหลักที่ชาวบ้านมีความคุ้นเคย และกว่าที่ลำไยจะให้ผลผลิตประมาณ 3 ปี เท่ากับว่าถ้าหากชาวบ้านปลูกลำไย นอกจากจะเสี่ยงจากการถูกยกเลิกสัญญาจากการผิดสัญญาแล้ว ยังเสี่ยงกับระยะเวลาของสัญญาด้วย  เพราะ 3 ปีเท่ากับว่าสิ้นสุดระยะเวลาในการเช่า เมื่อลำไยให้ผลผลิต ระยะสัญญาก็จะสิ้นสุดลงพอดี   สิ่งที่ชาวบ้านได้ลงทุนลงแรงมาตลอดระยะเวลา 3 ปีอาจจะสูญเปล่าหรือไม่คุ้มทุน

ความคาดหวังของชาวบ้านในระยะแรกที่รู้ว่าตัวเองมีสิทธิได้สัญญาเช่า  คือ การนำสัญญาเช่านี้ไปเป็นหลักประกันในการกู้เงินเพื่อที่จะได้นำมาเป็นเงินหมุนใช้ภายในครอบครัว แม้ว่าวัตถุประสงค์ที่แท้จริงของการให้กู้คือ การใช้เป็นเงินทุนในการประกอบอาชีพ  แต่ปฏิเสธไม่ได้ว่าตั้งแต่ไทยรักไทยมาเป็นรัฐบาลมามีเงินไหลเข้าไปสู่หมู่บ้านมากมาย   มีการจัดตั้งกลุ่ม และกองทุนหลายกองทุนขึ้นมา เช่น เงินออมทรัพย์ กองทุนเงินล้าน  และเงินเหล่านี้กลายสภาพเป็นเงินกู้ให้ชาวบ้านได้กู้ยืม   หมายถึงการทำให้ชาวบ้านเป็นหนี้ 

 

นอกจากนี้ยังไม่รวมถึงหนี้ที่ชาวบ้านคุ้นเคยคือ หนี้ ธกส.  เงินที่คาดว่าจะได้จากการนำสัญญานี้ไปเป็นหลักประกันก็เพื่อจะนำไปเป็นเงินหมุนในการใช้หนี้กองทุนเหล่านี้  ซึ่งมีข่าวออกมาว่าสัญญาเช่ามีมูลค่าในการกู้เงินสูงสุดถึง 200,000 บาท  โดยธนาคารที่รับหน้าเสื่อปล่อยเงินกู้ให้กับชาวบ้าน มี อยู่ 5 ธนาคาร คือ    1) ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตรหรือ ธกส.  2) ธนาคารกรุงเทพ  3) ธนาคารกรุงไทย 4) ธนาคารกรุงศรีอยุธยา และ  5) เอสเอ็มอีแบงก์   

ผ่านไป 5 เดือนนับแต่สัญญาเช่ามีผลบังคับตามกฎหมาย  เงินที่จะนำมาให้ชาวบ้านกู้เพื่อทำการประกอบอาชีพยังไม่มีวี่แววว่าจะได้  เพราะสัญญาเป็นเพียงสัญญาเช่า ไม่มีน้ำหนักเพียงพอที่จะนำไปค้ำประกัน และยังไม่มีหน่วยงานใดที่จะเข้ามารับผิดชอบกรณีที่มีการผิดสัญญา  ทางธนาคารเองก็ยังไม่กล้าเสี่ยงที่จะให้ชาวบ้านกู้เงิน

 

ใครได้ประโยชน์ ?

เดิมพื้นที่บริเวณหลังกิ่ง อ.ดอยหล่อมีสภาพเป็นป่า โดยหน่วยงานทหารพัฒนาที่ 3 เป็นผู้ดูแล และปล่อยให้ทิ้งร้างมาตลอด    รัฐบาลหรือกระทรวงการคลังก็ไม่ได้ประโยชน์จากพื้นที่ตรงนี้  แต่ภายหลังที่มีสัญญาเช่า เท่ากับว่าที่บริเวณนี้มีคนที่มีสิทธิเข้าทำประโยชน์และต้องเสียภาษีที่ดินให้กับกระทรวงการคลังทุกปี   และที่สำคัญชาวบ้านต้องเสียค่าเช่าจากพื้นที่ตรงนี้ปีละ 70 บาทต่อไร่ ทั้งหมด 3 ไร่ ตกประมาณ 210 บาท   ในปีแรกมีการชำระค่าธรรมเนียม  420 บาท และค่ารังวัด  100 บาท และค่าประกันการเช่าที่อีก 210 บาท 

ดังนั้น  ในปีแรกชาวบ้านต้องเสียค่าใช้จ่ายก่อนทั้งที่ยังไม่เห็นที่ดินเลย ประมาณ 940 บาทโดยในการให้สิทธิชาวบ้าน ในการเช่าที่ทั้งหมดประมาณ 905 ราย  สรุปรวมในปีแรก ทางกระทรวงการคลังจะได้เงินประมาณ 850,700 บาท 

จากพื้นที่ที่ไม่สามารถสร้างรายได้ให้กับกระทรวงการคลังเลยกลับมีค่าเกือบ 1,000,000 บาท และตลอดระยะเวลาเช่าที่   ทางกระทรวงการคลังจะได้เงินจากการเช่าที่ปีละประมาณ 190,050 บาท  นอกจากนี้ ยังไม่รวมถึงการเปลี่ยนแปลงสิทธิในการเช่าที่ผู้ให้เช่าสามารถเปิดโอกาสให้คนอื่นเข้ามาเช่าต่อได้และจะได้ค่าธรรมเนียมการเช่าเพิ่มขึ้น

ในส่วนของชาวบ้านนั้น ภายหลังได้สิทธิในการเช่ายังคงตั้งหน้าตั้งตารอทุนจากการนำสัญญาไปค้ำประกันเงินกู้    ปัจจุบันยังไม่มีวี่แววว่าจะได้   บางส่วนยังคงสภาพป่าเหมือนเดิม   ชาวบ้านบางส่วนมีการกู้เงินมาปรับสภาพพื้นที่   เฉลี่ยประมาณแปลงละ 3,000 บาท รวมทั้งหมดนับแต่ได้สัญญาเช่ามา  ชาวบ้านหมดเงินไปแล้วประมาณ 4,000 กว่าบาทโดยที่ยังไม่เห็นเงาของดอกผลที่จะได้รับ

แม้ว่าชาวบ้านจะยังไม่ทราบรายละเอียด และข้อผูกมัดที่มีอยู่ในสัญญาเช่าอย่างละเอียดก็ตาม   แต่อย่างน้อยภาพของการที่รัฐบาลจะจัดสรรที่ทำกินให้  ก็เป็นการเพิ่มความหวังให้หลุดพ้นจากสภาพปัญหาการไม่มีที่ดินทำกินของชาวบ้านจนทำให้ไม่สามารถที่จะหาเงินมาเป็นค่าใช้จ่ายในชีวิตประจำวัน   ถึงแม้ว่าจะแลกมาด้วยการที่ชาวบ้านต้องตกอยู่ภาวะยากจนมากขึ้นก็ตาม  คือเมื่อได้สัญญามาแล้วก็จะนำสัญญาที่ได้ไปเป็นหลักประกันในการกู้เงินและเป็นหนี้มากขึ้น

สัญญาที่ได้เป็นเพียงสัญญาเช่า ไม่ใช่สัญญา ซื้อ-ขาย หรือ สัญญาเช่าซื้อ   

สัญญานี้ไม่ได้ให้โอกาสชาวบ้านเป็นเจ้าของที่ดินได้    มีเพียงหลักประกันว่าจะมีเงินจำนวนก้อนหนึ่งเท่านั้น   เงินที่ทำให้ดำรงอยู่ชีวิตได้โดยไม่เดือดร้อนมากนักในช่วงระยะเวลาหนึ่ง   จนกว่าจะมีเงินก้อนอื่น ๆ เข้ามา   แม้ว่าเงินจำนวนนั้นจะหมายถึง การเพิ่มภาวะความยากจนและเป็นหนี้ก็ตาม  แต่ด้วยความจำเป็นที่ต้องมีชีวิตอยู่  อยู่ด้วยความหวังที่จะหลุดพ้นจากสภาวะความยากจน ความยากลำบาก ทำให้ชาวบ้านยอมรับและอยากได้สัญญาเช่า

ในมุมมองของชาวบ้าน  สัญญาเช่าจึงมีความหมายมากกว่าสิทธิในที่ดินทำกินหรือที่ทำกินนั่นเอง.