องอาจ เดชา

"ผู้ลี้ภัยไม่ได้ต้องการให้คนมาสงสาร เพียงแค่ไม่มีอคติ ให้กำลังใจ เข้าใจความรู้สึกของเขาว่าเขาก็เป็นมนุษย์ เป็นเพื่อน เท่านี้ก็พอแล้ว ไม่มีใครในโลกนี้อยากถูกดูถูกหรอก"

นั่นเป็นคำพูดของ "ซอ" นักดนตรีชาวกะเหรี่ยงพลัดถิ่น ไร้บัตรประชาชน ที่พยายามหาทางบอกเล่าเรื่องราวของผู้คนที่มีศักดิ์ศรี ทว่าถูกจำกัดสิทธิเสรีภาพทั้งปวงนี้ให้โลกได้รับรู้

ซอแต่งเพลง "บินข้ามลวดหนาม" ขึ้นในเช้าวันหนึ่ง ขณะนั่งจ้องมองนกตัวหนึ่งบินข้ามรั้วลวดหนามค่ายผู้ลี้ภัยแห่งหนึ่งในเขตรอยตะเข็บชายแดน พร้อมกับพึมพำออกมาเบาๆ "สัตว์ยังไปไหนมาไหนได้ แต่คนไปไม่ได้…"

เขานำเพลงนี้ไปให้เพื่อนนักดนตรีพลัดถิ่นในหมู่บ้านชายแดนฟัง ด้วยประสบการณ์ชีวิตที่อยู่ในรั้วที่มองไม่เห็น ไม่สามารถเดินทางแม้แต่จะไปห้องบันทึกเสียงต่างอำเภอได้ ซึ่งเพื่อนทั้งสองก็ตกลงใจร่วมกันบันทึกเสียงด้วยเครื่องอัดเสียงดิจิตอลขนาดจิ๋วในโบสถ์เล็กๆ ที่นั่น

ในขณะที่อีกฟากฝั่งหนึ่งของไทย "เพื่อนไร้พรมแดน" กำลังดำเนินการจัดกิจกรรมเพื่อเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารเกี่ยวเนื่องกับประชาชนพม่าพลัดถิ่นในประเทศไทย เรื่องสิทธิมนุษยชนให้แก่สังคมผ่านรูปแบบกิจกรรม ผ่านทางสื่อต่างๆ รวมถึงงานรณรงค์เพื่อความตระหนักและเคารพในสิทธิมนุษยชนของเพื่อนต่างเชื้อชาติและสัญชาติ

และ "โครงการบทเพลงไร้พรมแดน" ก็เป็นอีกกิจกรรมหนึ่งที่จัดขึ้นมาเพื่อเปิดโอกาสให้คนทำเพลงทั่วประเทศส่งผลงานเข้าประกวด และได้นำมาเผยแพร่ให้สังคมรับรู้เรื่องราวในวงกว้าง

ซอ เป็นคนหนึ่ง ที่ตัดสินใจส่งผลงานเพลงเข้าประกวด โดยเขาไม่มีโอกาสเดินทางไปบันทึกเสียงแบบมีคุณภาพมาตรฐานได้ เขาทำได้เพียงแค่อัดเพลงใส่เครื่องอัดเสียงดิจิตอลส่งเข้ามาประกวด แต่กรรมการก็ติดใจในน้ำเสียงอันแสนซื่อและจริงใจ จน "รังสรรค์ ราศีดิบ" แห่งดื่มดนตรีสตูดิโอ ใจป้ำให้สปอนเซอร์บันทึกเสียงร้องนำของเพลงนี้ จนกล่าวได้ว่า เป็นเสียงเดียวที่เดินทางได้อย่างถูกกฎหมาย

หลังจากเพลงได้รับการคัดเลือก และทราบว่าจะมีคนช่วยลงไปบันทึกเสียงในพื้นที่ด้วยเครื่องมือแบบพกพา ซอก็ไปชวนครูพลัดถิ่นซึ่งเขาชื่นชมฝีมือดนตรีมานานแล้วมาร่วมวงด้วย การบันทึกเสียงต้องแยกทำสองเขตอำเภอ เพราะเหล่านักดนตรีพลัดถิ่นไม่สามารถเดินทางไปมาหาสู่กันได้

"ผมไม่มีประสบการณ์ นี่เป็นครั้งแรกที่ทำเพลงและเข้าห้องอัด นักดนตรีก็ไม่มีบัตร ไปไหนไม่ได้ มาซ้อมด้วยกันก็ไม่ได้ แต่ผมคิดว่าต้องทำเพลงนี้ให้สำเร็จ ผมได้ฟังเพลงอื่น ๆ ที่เขาส่งมาแล้วก็ดีใจที่มีคนเข้าใจเรา ผมคิดว่าถ้านกตัวนั้นบินข้ามลวดหนามออกมาได้ มันคงไม่ได้ไปไหน นอกจากจะไปหาคนรู้จัก คนที่รัก คนที่เป็นเพื่อนเท่านั้น" ซอ บอกเล่าให้ฟัง

ในขณะที่ "เอ้ นิติ"กุล" หรือ นิติธร ทองธีรกุล นักพัฒนาซึ่งเริ่มเขียนเพลงของตัวเองด้วยกำลังใจและแรงบันดาลใจจากกวี-นักเขียนอย่างลาว คำหอม, ชาติ กอบจิตติ, กนกพงศ์ สงสมพันธุ์, ไพวรินทร์ ขาวงาม เอ้เผยแพร่บทเพลงที่พูดถึงแง่มุมหลากหลายในสังคมด้วยการเปิดหมวกเล่นตามที่ต่าง ๆ รวมไปจนถึงในวงพูดคุยชาวบ้านหรืองานสัมมนา ในปี 2548 เขาได้ผลิตอัลบั้มแรก "ผูกพัน" ซึ่งเป็นงานใต้ดินจากทุนส่วนตัวและการสนับสนุนจากมูลนิธิชุมชนไท ล่าสุด เอ้รวมตัวกับเพื่อนในชื่อกลุ่ม "สื่อสร้างสรรค์ชุมชน"

เขาบอกว่า เพลง "เขาก็คือคน" ที่ส่งเข้าประกวดในโครงการนี้ ได้ถือกำเนิดขึ้นเมื่อ18 มิ.ย.50 จากความรู้สึกเมื่อครั้งได้ไปสัมผัสวิถีชีวิตของแรงงานอพยพจากประเทศพม่าในมหาชัย โดยมีโฮป แฟมมิลี่ ซึ่งเคยร่วมงานกันในอัลบั้มต่อต้านการค้ามนุษย์มาร่วมสร้างสรรค์สีสันให้

"ยิ่งได้ฟังเสียงบอกเล่าของแรงงาน ก็ยิ่งเห็นใจว่าทำไมพวกเขาจึงถูกกระทำเหมือนไม่ใช่คน ทั้ง ๆที่พวกเขาก็คือคน ผมเชื่อมั่นในพลังของบทเพลง เพลงมีความไพเราะ มีสุนทรียะในตัวเอง มันทำให้เนื้อหาที่ดูเคร่งเครียดไปถึงกลุ่มผู้ฟังได้อย่างนุ่มนวล เพลงสร้างกระแสก้าวหน้าได้ หากได้รับการวางไว้ในโอกาสกาละที่เหมาะสม"

"ผมเคยไปนอนที่ค่ายผู้ลี้ภัยครั้งหนึ่ง มันเป็นคนละความรู้สึกกันเลย ที่ผมไปมันไม่ได้ไกลจากกรุงเทพฯมากนะ แค่ 2-3 ชั่วโมง แต่ชีวิตเราแตกต่างกันมาก" ปิติพงษ์ ผาสุขยืด นักร้องนำวง Over Me บอกเล่าให้ฟัง

โอม ชื่อใหม่ไทยๆ ของวง Over Me ที่ตั้งให้ตอบรับกับบรรยากาศ "เพลงไร้พรมแดน" ประกอบไปด้วยสี่นิสิตจุฬาฯ จากคณะนิเทศศาสตร์ นิติศาสตร์ รัฐศาสตร์ และวิศวกรรมศาสตร์ ที่มารู้จักกันในชมรมดนตรีสากลของมหาวิทยาลัย

ปิติพงษ์ ซึ่งเป็นมือเขียนคำร้อง ถนัดที่จะบอกเล่าเรื่องราวที่เป็นวิถีชีวิตประจำวันและทัศนคติในการมองโลก เพลง "ลุกขึ้นยิ้ม" เกิดขึ้นมาจากอารมณ์ที่เห็นคนยุคนี้แก้ปัญหาความขัดแย้งเล็ก ๆน้อย ๆด้วยการทะเลาะเบาะแว้งอย่างรุนแรง และ "อยากจะให้เขาเลิกเสียที" ทางวงเคยเอาทำนองเพลงนี้มาใส่เนื้อร้องเป็นเพลงรักเพื่อรวมไว้ในอัลบั้มซึ่งไม่ค่อยมีเพลงรักมากนัก แต่แล้วเมื่อได้ไปเห็นประกาศโครงการเพลงไร้พรมแดน สมาชิกก็ตื่นเต้นที่จะหยิบเพลง "ลุกขึ้นยิ้ม" ฉบับดั้งเดิมขึ้นมาปัดฝุ่น และเริ่มบันทึกเสียงกันเองในชมรมดนตรี ด้วยเครื่องไม้เครื่องมือสามัญที่สุด

ปิติพงษ์ยินดีอย่างยิ่งที่ผลงานได้รับการคัดเลือก เขาเชื่อว่า "เพลงเข้าถึงง่ายกว่าปาฐกถา ดนตรีสากลกว่าภาษาพูด แต่มันก็เป็นแค่หนทางหนึ่ง เรามีใจ แต่คนทุกฝ่ายต้องช่วยกัน"

นอกจากนั้น ในอัลบั้ม เรายังแถมเพลงพิเศษ "คำถามของเด็กมอมแมม" ซึ่งเป็นเพลงประกอบภาพยนตร์ที่กลุ่มเพื่อนชาวกะเหรี่ยงได้ร่วมมือร่วมใจกันสร้างขึ้นเมื่อปีกว่า ๆที่แล้ว และได้ออกฉายอย่างเกริกเกียรติในเทศกาลภาพยนตร์ต่าง ๆ หลายครั้งหลายครา อีกทั้งยังได้รับเสียงตอบรับอย่างดีเยี่ยมในการตระเวนฉายตามหมู่บ้านชายแดน"

ด้าน "โครงการกระดูก" เป็นอีกนามแฝงของ "ศุภโมกข์ ศิลารักษ์" คนทำหนัง ดนตรี กราฟฟิกดีไซน์ และเขียนหนังสือ ซึ่งเป็นการรวบรวมศิลปินหลากหลายมาร่วมงานในแต่ละเพลง ศุกโมกข์เป็นคนชนบทภาคใต้ที่มีเพื่อนทั้งคริสต์ พุทธและมุสลิม และย้ายมาอยู่ภาคเหนือจนมีเพื่อนเป็นชนเผ่าต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ลี้ภัยชาวกะเหรี่ยงที่เขาได้ใกล้ชิดเมื่อครั้งที่ได้ร่วมมือกันทำภาพยนตร์เรื่องหนึ่งเมื่อปี 2549 "กระสุนนัดสุดท้าย" มีที่มาจากหลายเช้าที่ถูกรุมล้อมด้วยข่าวความรุนแรงแถบชายแดนภาคใต้ โดยเริ่มจากประโยคที่วนเวียนอยู่ในหัว "ไม่มี..ที่ว่างเหลือแล้วสำหรับหลุมศพ"

และบทเพลง "สีของหัวใจ" ก็มีแรงบันดาลใจจากมิตรภาพความผูกพันกับเพื่อน ๆชายแดนไทย-พม่า จนต้องตั้งคำถามให้คนหันมามองสีของหัวใจตน เพื่อจะได้เหลียวมองถึงสีของหัวใจคนอื่นบ้าง

หลังการปราบปรามการชุมนุมของพระสงฆ์และฆราวาสในกรุงย่างกุ้ง เมื่อเดือนกันยายน 2550 เพลง "เจ้าของลมหายใจ" ก็ถือกำเนิดขึ้นอีกเพลง ในอารมณ์หดหู่ที่ได้เห็นความเหี้ยมโหดกลางเมืองหลวงประเทศพม่า เขาต้องการยืนยันว่า มนุษย์เราทุกคนเป็นเจ้าของลมหายใจของตน ที่ใครจะมาบีบบังคับหรือพรากจากไปมิได้

นี่เป็นบางมุมมองความคิด ความรู้สึกของคนทำดนตรี ที่พยายามสื่อออกมาให้เห็น รับรู้สัมผัสถึงคุณค่าของความเป็นมนุษย์ ว่าสิทธิ เสรีภาพ ภราดรภาพ และสันติภาพเท่านั้น คือสิ่งที่โลกกำลังต้องการ

"พรสุข เกิดสว่าง" บรรณาธิการนิตยสาร "เพื่อนไร้พรมแดน" เปิดเผยว่า ในวันเสาร์ที่ 29 มีนาคมนี้ ที่สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จะมีการจัดงานคอนเสิร์ต"บินข้ามลวดหนาม" ขึ้นโดยจะมีศิลปินจาก "โครงการบทเพลงไร้พรมแดน" ที่เปิดโอกาสให้คนทำเพลงทั่วประเทศส่งผลงานเข้าประกวด มาร่วมแสดงในครั้งนี้ด้วย

"นอกจากจะมีศิลปินที่เข้าร่วมโครงการบินข้ามลวดหนามแล้ว ยังมีแขกรับเชิญมากมายหลายหลากสไตล์ อาทิ สุวิชานนท์ รัตนภิมล, ชัย บลูส์, วงคันทรี่บลูแกรสแบบเมืองๆ อย่าง ซึงหลวง ห้าหนุ่มจากบ้านไร่ยามเย็น, ชิ สุวิชาน ศิลปินปกาเกอะญ, อั๊กลี่บั๊ก วงเร็กเก้ที่ใครหลายคนติดใจในลูกบ้าสนุกสนานจากราสต้าอาร์ตบาร์แถว ๆ คูเมือง และ เยนี ศิลปินโฟล์คจากพม่า ซึ่งจะมาพร้อมอัลบั้มแรกอีกด้วย"

ทั้งนี้ ภายในงาน "บินข้ามลวดหนาม" ยังมีการจัดนิทรรศการภาพถ่ายและภาพวาดเกี่ยวกับผู้ลี้ภัยและแรงงานอพยพจากพม่า กาดขายสินค้าผลิตภัณฑ์ชนเผ่า ของที่ระลึก หนังสือ ซีดีจากกลุ่มดนตรีอิสระหลากหลาย รวมทั้ง อัลบั้ม "ไร้พรมแดน" รวมทั้งการฉายภาพยนตร์เกี่ยวกับชนเผ่าพื้นเมืองชาวกะเหรี่ยงและผู้ลี้ภัยชาวกะเหรี่ยงในประเทศไทย เปิดให้เข้าชมฟรีโดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายใดๆ ทั้งสิ้น

ข้อมูลประกอบ เพื่อนไร้พรมแดน