อ่านต้านรัฐประหาร?

ประชาไททำหน้าที่เป็นเวที เนื้อหาและท่าที ความคิดเห็นของผู้เขียน อาจไม่จำเป็นต้องเหมือนกองบรรณาธิการ

1.

ในเดือนมิถุนายน 2013 เกิดการปะทะกันอย่างรุนแรงระหว่างตำรวจและผู้ประท้วงรัฐบาลทั่วประเทศตุรกี จุดเริ่มต้นคือการคัดค้านการเปลี่ยนสวนสาธารณะในกรุงอิสตันบูลให้กลายเป็นห้างสรรพสินค้า การประท้วงคัดค้านนโยบายผังเมืองขยายตัวเป็นการประท้วงรัฐบาลของนายเรเซป เออร์โดกาน ซึ่งเป็นรัฐบาลอนุรักษนิยม มีผู้เข้าร่วมการประท้วงทั่วประเทศกว่าสามล้านคน การปราบปรามของตำรวจทำให้มีผู้เสียชีวิต 19 คนและบาดเจ็บกว่า 8,000 คน

หลายสัปดาห์หลังการปะทะ ศิลปินชาวตุรกี เออร์เด็ม กันดัซ ยืนประจันหน้ากับรูปปั้นมุสตาฟา อาตาเติร์ก ผู้ซึ่งเป็นบิดาของประเทศตุรกีสมัยใหม่อย่างสงบนิ่งเป็นเวลา 8 ชั่วโมง ณ จัตุรัสตักซิมในกรุงอิสตันบูล คนหนุ่มสาวจำนวนมากเห็นด้วยกับวิธีการแสดงออกอย่างสันติของกันดัซ เขาและเธอเดินออกมาบนท้องถนนและยืนจ้องตากับอนุสาวรีย์ของอดีตผู้นำประเทศซึ่งปฏิรูปตุรกีให้กลายเป็นรัฐฆราวาส (Secular State) ภายใต้ระบอบประชาธิปไตย นอกจากการยืนประท้วงอย่างสงบ การอ่านหนังสือในที่สาธารณะและหนังสือที่ผู้ประท้วงเลือกมาอ่านก็เป็นอีกหนึ่งหนทางในการแสดงออกถึงความไม่พอใจที่คนหนุ่มสาวจำนวนมากมีต่อรัฐบาลอนุรักษนิยมมุสลิมในตุรกี

2.

1984 คือนิยายดิสโทเปียของจอร์จ ออร์เวลล์ พูดถึงโลกในอนาคต (นิยายตีพิมพ์ครั้งแรกในปี 1949) ซึ่งถูกควบคุมเบ็ดเสร็จโดยผู้ปกครองเผด็จการ แม้กระทั่งการคิดไม่เหมือนกับผู้ปกครองยังถือว่าเป็นอาชญากรรมร้ายแรง ทุกคนถูกจับตาโดยบิ๊กบราเธอร์ในทุกขณะจิต ระบอบเผด็จการที่ว่านี้ควบคุมแม้กระทั่งวิธีที่ผู้คนคิดผ่านการประดิษฐ์ภาษาใหม่ที่บิดเบือนความหมายดั้งเดิมและจำกัดถ้อยคำเพื่อจำกัดวิธีคิดของประชาชนให้อยู่ในกรอบของถ้อยคำเท่าที่มี (เช่นคำขวัญของพรรคที่ว่า สงครามคือสันติภาพ เสรีภาพคือการเป็นทาส อวิชชาคือพลัง War is Peace, Freedom is Slavery, Ignorance is Strength) และประชาชนส่วนใหญ่ก็ยินยอมอยู่ภายใต้อำนาจที่กักขังเสรีภาพทางความคิดและการแสดงออก เพราะไม่ตระหนักว่าเสรีภาพของตนถูกลิดรอนไปมากมายเพียงใด

ไม่น่าแปลกใจที่นวนิยาย 1984 จะกลายเป็นสัญลักษณ์ของการต่อต้านระบอบการปกครองที่พยายามจำกัดเสรีภาพของผู้คน แม้ว่าบริบทและรายละเอียดของการต่อต้านอาจจะแตกต่างกันไปในแต่ละกรณี

3.

การประท้วงหรือการแสดงออกเชิงสัญลักษณ์เป็นแค่หนึ่งในเครื่องมือของการต่อต้านโดยไม่ใช้ความรุนแรง ในสถานการณ์ที่สิทธิเสรีภาพถูกจำกัดจนกระทั่งการแสดงออกทางการเมืองโดยปกติไม่อาจทำได้ การแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ถือเป็นทางเลือกในการต่อต้านอย่างสงบ

การแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ถูกใช้เป็นเครื่องมือล้มระบอบเผด็จการในหลายประเทศ ตัวอย่างที่น่าสนใจศึกษาคือขบวนการ Otpor! ในเซอร์เบียซึ่งเป็นองค์กรนำในการโค่นล้มเผด็จการอย่างสโลโบดาน มิโลเซวิช นอกจากงานจัดตั้งผู้สนับสนุนขบวนการและการวิเคราะห์เสาหลักที่ค้ำยันระบอบเผด็จการอย่างเป็นระบบ  ปฏิบัติการเชิงสัญลักษณ์และอารมณ์ขันถือเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้ Otpor! ประสบความสำเร็จในการทำให้ตำรวจและทหารจำนวนมากเอาใจออกห่างจากระบอบ ตัวอย่างปฏิบัติการเชิงสัญลักษณ์ในเซอร์เบียคือการจัดงานวันเกิดให้มิโลเซวิชโดยมีของขวัญเป็นกุญแจมือ ตั๋วขาเดียวไปเมืองเฮก ประเทศเนเธอร์แลนด์ (ซึ่งเป็นที่ตั้งของศาลอาญาระหว่างประเทศ) หรือการเคาะจานชามให้เกิดเสียงหนวกหูเมื่อมิโลเซวิชออกประกาศหรือแถลงการณ์ในโทรทัศน์เพื่อแสดงการไม่ยอมรับ  

นอกจากการโค่นล้มเผด็จการแล้ว การแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ร่วมกับการปฏิบัติการไร้ความรุนแรงรูปแบบอื่นๆ ทำให้สังคมมีความเป็นธรรมมากขึ้นในหลากประเด็น เช่น การไม่ยอมสละที่นั่งให้คนขาวของโรซ่า ปาร์คส์ ในปี 1943 ปฏิบัติการเชิงสัญลักษณ์ในครั้งนั้นไม่ได้เกิดขึ้นฉับพลัน แต่เป็นหนึ่งในเครื่องมือที่ขบวนการสิทธิพลเมือง (Civil Rights Movement) ของคนผิวสีในสหรัฐอเมริกาเลือกใช้ประกอบกับการต่อสู้ในรูปแบบอื่นจนนำมาซึ่งการแก้ไขกฎหมายให้เกิดความเท่าเทียมระหว่างคนผิวขาวและคนผิวสี

4.

งานวิจัย “ทำไมการต่อต้านโดยไม่ใช้ความรุนแรงจึงได้ผล (Why Civil Resistance Works)” ของเอริกา เชโนเวท และมาเรีย สเตฟาน แสดงให้เห็นว่า แม้คนทั่วไปจะเข้าใจว่าการใช้ความรุนแรงในการโค่นล้มเผด็จการหรือสร้างสังคมที่เป็นธรรมเป็นวิธีการที่ได้ผล แต่สถิติกลับบอกว่าการต่อต้านโดยไม่ใช้ความรุนแรงมีแนวโน้มที่จะประสบความสำเร็จมากกว่า โดยมีสัดส่วนอยู่ที่ 53 กับ 26 เปอร์เซ็นต์ [1]

การต่อต้านโดยไม่ใช้ความรุนแรงในเชิงยุทธศาสตร์ไม่ได้เชื่อมโยงกับความดีงามหรือความสูงส่งทางศีลธรรม การเลือกที่จะ ‘ไม่ใช้’ ความรุนแรงในการต่อต้านส่วนใหญ่เป็นเพราะผู้ปฏิบัติการได้วิเคราะห์แล้วว่าการไม่ใช้ความรุนแรงเป็น ‘ทางเลือก’ ที่เหมาะสมกว่าสำหรับสถานการณ์นั้นๆ

‘ทางเลือก’ ที่ว่าไม่จำเป็นต้องเป็นการอ่านหนังสือ ‘ทางเลือก’ ที่ว่าอาจจะเป็นการชูกระดาษเปล่า ถอนเงิน เต้นแอโรบิก พ่นกราฟฟิตี้ นัดหยุดงาน แอบวางใบปลิว และอื่นๆ อีกมากมาย ‘ทางเลือก’ มีหลากหลายและทุกคนสามารถลงมือทำได้ด้วยตัวเอง โดยต้องประเมินความเสี่ยงและศักยภาพที่จะจัดการกับความเสี่ยงของตนเองใน ‘สถานการณ์ปกติ’ ที่เรากำลังเผชิญหน้า

 

 

หมายเหตุ:
อ่านเพิ่มเติมว่าด้วยการต่อต้านรัฐประหารโดยไม่ใช้ความรุนแรง
http://www.aeinstein.org/wp-content/uploads/2013/11/Against-the-Coup-Thai.pdf
และการต่อต้านเชิงวัฒนธรรม
https://thainetizen.org/2012/07/cultural-resistance-notes/

 

[1]   http://belfercenter.ksg.harvard.edu/files/IS3301_pp007-044_Stephan_Chenoweth.pdf

ร่วมบริจาคเงิน สนับสนุน ประชาไท โอนเงิน กรุงไทย 091-0-10432-8 "มูลนิธิสื่อเพื่อการศึกษาของชุมชน FCEM" หรือ โอนผ่าน PayPal / บัตรเครดิต (รายงานยอดบริจาคสนับสนุน)

ติดตามประชาไทอัพเดท ได้ที่:
Facebook : https://www.facebook.com/prachatai
Twitter : https://twitter.com/prachatai
YouTube : https://www.youtube.com/prachatai
Prachatai Store Shop : https://prachataistore.net
ข่าวรอบวัน
สนับสนุนประชาไท 1,000 บาท รับร่มตาใส + เสื้อโปโล

ประชาไท