ขณะที่ภาพยนตร์กระแสหลักฉายโรงใหญ่ต้องผ่านกองเซ็นเซอร์จากรัฐบาลจีนและถูกควบคุมทางสุนทรียะ ชาวจีนเริ่มนิยมเผยแพร่ภาพยนตร์สั้นผ่านเว็บไซต์และมีกลุ่มผู้ชมจำนวนมากจากการเติบโตของสมาร์ทโฟน และวิถีชีวิตในเมืองที่ทำให้คนหันมาฆ่าเวลาด้วยการชมภาพยนตร์ผ่านเว็บ

เมื่อวันที่ 12 ส.ค. 2013 สำนักข่าว BBC กล่าวถึงช่องทางการนำเสนอภาพยนตร์รูปแบบใหม่ในสาธารณรัฐประชาชนจีน โดยผู้กำกับรุ่นใหม่ได้หันมาใช้วิธีการสร้างภาพยนตร์ขนาดเล็กแบบที่เรียกว่า 'Micro Movies' และนำเสนอผ่านสื่อออนไลน์ให้กับผู้ใช้โทรศัพท์มือถือเพื่อหลีกเลี่ยงการเซ็นเซอร์ของรัฐบาลจีน

BBC ได้กล่าวถึงภาพยนตร์ที่ชื่อ "My Way" ซึ่งกล่าวถึงประเด็นคนข้ามเพศในฮ่องกงที่ต้องเผชิญกับความวิตกกังวลด้านต่างๆ ในชีวิต ตั้งแต่การผ่าตัดแปลงเพศ การเผชิญหน้ากับอดีตคนรัก และการดำรงชีวิตอยู่ในประเทศที่คนยังไม่เข้าใจบุคคลข้ามเพศมากนัก ซึ่งภาพยนตร์เรื่องนี้ได้รับการเผยแพร่ในเทศกาลภาพยนตร์ของฮ่องกงในปี 2012 ที่ผ่านมา

BBC ระบุว่า ฮ่องกงซึ่งปัจจุบันเป็นเขตพื้นที่ปกครองพิเศษของจีนมีเสรีภาพสื่อและการแสดงออกทางศิลปะมากกว่าจีนแผ่นดินใหญ่ภายใต้นโยบาย "หนึ่งประเทศ สองระบบ" แต่อย่างไรก็ตาม มีความเป็นไปได้น้อยที่ภาพยนตร์ขนาดสั้น 20 นาที เรื่อง My Way จะได้ฉายบนจอใหญ่ในจีนแผ่นดินใหญ่ เนื่องจากเจ้าหน้าที่ทางการจีนยังคงไม่อนุญาตให้นำเสนอประเด็นเรื่องบุคคลข้ามเพศหรือ LGBT มากนัก และเทศกาลภาพยนตร์อิสระก็มักจะถูกสั่งปิด

ภาพยนตร์เรื่อง "My Way" จึงไปเผยแพร่ผ่าน Youku ซึ่งเป็นเว็บไซต์อัพโหลดวิดีโอแบบยูทูบของจีน ไม่นานนักก็มีคนเข้าไปชมมากกว่า 4 ล้านครั้ง มีการถกเถียงกันอย่างดุเดือดในพื้นที่แสดงความคิดเห็น

แอน ฮุย ผู้กำกับเรื่อง "My Way" กล่าวว่า เป็นเรื่องที่หาคนให้ทุนได้ยากในตลาดภาพยนตร์กระแสหลัก และทำให้เขาไม่ต้องกังวลกับการพยายามทำให้ภาพยนตร์เน้นขายได้และนำเสนอประเด็นได้อย่างเป็นตัวของตัวเองมากขึ้น

อุตสาหกรรมภาพยนตร์ของจีนเติบโตมากถึงราวร้อยละ 36.2 ต่อปี โดยรายได้ผู้ซื้อตั๋วเข้าชมภาพยนตร์เมื่อช่วงครึ่งปีแรกของปี 2013 อยู่ที่ 1,790 ล้านดอลลาร์ (ราว 5 หมื่นล้านบาท) แต่ขณะเดียวกันก็เริ่มมีการสร้างสิ่งที่เรียกว่าภาพยนตร์ขนาดเล็กหรือที่ชาวจีนเรียกว่า "Micro Movies" เพิ่มขึ้น โดยเป็นภาพยนตร์ขนาดสั้นที่เน้นช่องทางรับชมผ่านคอมพิวเตอร์ แท็บเล็ต หรือสมาร์ทโฟน ซึ่งเป็นช่องทางที่ไม่ต้องผ่านการเซ็นเซอร์ของรัฐและการครอบงำของสตูดิโอ

โลกออนไลน์ของจีนจึงเป็นพื้นที่ของสื่อที่เป็นข้อถกเถียง และการแสดงออกอย่างกล้าหาญในทางศิลปะ ขณะที่สำหรับผู้ชม ภาพยนตร์ขนาดเล็กเหล่านี้ถือเป็นการผ่อนคลายจากโฆษณาชวนเชื่อของสื่อพรรคคอมมิวนิสต์ที่แฝงมาในรูปแบบของความบันเทิง โดยเมื่อปีที่แล้วรัฐบาลจีนก็ได้สั่งให้ถอดผังรายการโทรทัศน์ที่ถูกกล่าวหาว่า "หยาบคาย" และ "ผิดศีลธรรม" โดยมีการนำรายการ "สร้างเสริมศีลธรรม" มาใส่ผังแทน

วิถีชีวิตการชมสื่อบันเทิงแบบพกพา

นอกจากนี้ปัจจัยที่ทำให้มีคนหันมาชมสื่อจากโทรศัพท์มือถือกันมากขึ้นเนื่องจากประเทศจีนมีการจราจรที่คับคั่งและการเดินทางด้วยรถประจำทางที่ใช้เวลานานผู้คนจึงใช้โทรศัพท์สมาร์ทโฟนเพื่อฆ่าเวลา

"การจราจรแย่มาก ผู้คนต้องต่อคิวทุกที่ ต้องรออะไรสักอย่าง การชมภาพยนตร์เล็กๆ ทำให้พวกเขาหนีจากวิถีชีวิตอันวุ่นวายได้ชั่วคราว" แอนนา ชี ผู้กำกับภาพยนตร์กล่าว

BBC เปิดเผยว่าในปี 2011 มีการสร้างภาพยนตร์ขนาดเล็กในจีนมากกว่า 2,000 เรื่อง ขณะที่ภาพยนตร์กระแสหลักฟอร์มยักษ์มีเพียง 500 เรื่อง

ศูนย์ข้อมูลเครือข่ายอินเทอร์เน็ตของรัฐบาลจีนระบุว่า ในปี 2012 มีผู้ใช้อินเทอร์เน็ตภายในประเทศ 591 ล้านคน เพิ่มขึ้นจากปีก่อนหน้านี้ร้อยละ 20 จากการที่ประชาชนจีนสามารถเข้าถึงเว็บไซต์ผ่านทางเครื่องมือแบบพกพาได้ และในจำนวนนั้นมีผู้ดูวิดีโอออนไลน์จำนวน 452 ล้านคนในเดือน ม.ค. 2013

บริษัทการตลาดทางอินเทอร์เน็ตของจีนที่ชื่อ iResearch กล่าวว่าที่ภาพยนตร์ขนาดเล็กเป็นที่นิยมเนื่องจากมันสามารถแชร์และส่งต่อได้ง่ายๆ เช่นเดียวกับเรื่อง My Way ที่มีการส่งต่อกันจนกลายเป็นการแพร่กระจายในวงกว้างระดับไวรัล

BBC ระบุว่าภาพยนตร์ Micro movie เรื่องแรกของชื่อเรื่อง "Old Boys" ซึ่งออกเผยแพร่เมื่อปี 2010 มีความยาว 43 นาที ซึ่งมีจำนวนการเข้าชมแล้ว 60 ล้านครั้ง เป็นเรื่องเกี่ยวกับกลุ่มเพื่อนมัธยมฯ ที่มีความฝันในทางดนตรี แต่พอโตขึ้นก็ต้องเผชิญโลกความจริงโดยการทำงานธรรมดาๆ ทั่วไป เช่น คนจัดงานแต่งงานหรือช่างตัดผม จนกระทั่งหลายปีต่อมาพวกเขาก็สามารถปลุกเร้าความฝันให้กลับมาได้อีกครั้งจากการเข้าประกวดร้องเพลง

เรื่อง Old Boys อาจจะเล่าถึงความฝัน แรงบันดาล และความผิดหวัง ของคนยุคทศวรรษ 1980 และ 1990 แต่ภาพยนตร์ขนาดเล็กของจีนจำนวนมากมีเป้าหมายเป็นกลุ่มวัยรุ่นที่เด็กกว่านั้น โดยพูดถึงเรื่องความรัก ความสัมพันธ์ การเรียนจบและหางานทำ และส่วนใหญ่มีฉากอยู่ในเมืองมากกว่าในชนบท เนื่องจากชาวจีนส่วนใหญ่ที่เข้าสู่โลกออนไลน์อาศัยอยู่ในเมือง

โดยนอกจากภาพยนตร์แล้ว ในจีนยังมีผู้สร้าง Micro web serials หรือละครซีรีส์ขนาดเล็กบนเว็บ เช่น ละครซิทคอมเรื่อง "Hip-Hop Office Quartet" เป็นเรื่องเกี่ยวกับกลุ่มเพื่อนที่ทำงานในออฟฟิศ มีผู้เข้าชมใน Youku มากกว่า 200 ล้านครั้ง และเพิ่งฉายฤดูกาลที่ 5 ไปเมื่อเดือน ก.ค. ที่ผ่านมา โดย เจียน เชา ตัวแทนจากเว็บ Youku แสดงความเห็นถึงเรื่องนี้ว่ามันเป็นเรื่องที่สื่อว่าหนุ่มสาวสมัยนี้มีความเป็นอยู่อย่างไรและมีการใช้ภาษาอย่างไร มันเป็นสิ่งที่คุณไม่สามารถเห็นได้จากช่อง CCTV ของรัฐบาลจีน

โอกาส กับการแสดงพลังศิลป์

ชาวจีนหนุ่มสาวในยุคนี้มีโอกาสในการเป็นผู้กำกับภาพยนตร์ขนาดเล็กมากขึ้น จากการที่ใครก็ตามที่มีกล้องวิดีโอก็สามารถถ่ายทำภาพยนตร์และนำเสนอผ่านทางอินเทอร์เน็ตได้ ช่องแสดงความเห็นในเว็บก็ทำให้ผู้กำกับได้รับการตอบรับโดยทันที และสตูดิโอภาพยนตร์ก็มองเห็นผลงานของพวกเขา ขณะเดียวกัน คนในวงการอุตสาหกรรมภาพยนตร์ก็เริ่มมีการจัดเทศกาลให้กับภาพยนตร์ประเภทนี้ แม้แต่ผู้ให้บริการอินเทอร์เน็ตอย่าง Tencent และ Youku ก็สร้างภาพยนตร์ของตัวเอง

"ก่อนหน้านี้ทุกคนต้องทำงานอยู่ในเงามืดก่อนที่จะมีสตูดิโอมองเห็นผลงานของคุณ และให้เงินทุนคุณ แต่ในตอนนี้คุณแค่อัพโหลดงานของคุณ คุณก็อาจจะได้รับข้อเสนอดีๆ ได้" เจียน เชา กล่าว

แต่ ลู เยือ นักสร้างภาพยนตร์ในวงการผู้เคยทำงานร่วมกับผู้กำกับจาง อี้โหมว กลับคิดว่าภาพยนตร์ขนาดเล็กเป็นเรื่องของการพยายามสร้างสรรค์งานศิลปะมากกว่าเป็นการพยายามสร้างฐานผลงาน ลู เองก็มีผลงานภาพยนตร์ขนาดสั้นชื่อ 1 Dimension หรือ หนึ่งมิติ ร่วมฉายในเทศกาลภาพยนตร์ Beautiful ปี 2013

ผลงานของลู เป็นภาพยนตร์ขาว-ดำ เล่าเรื่องผ่านโครงร่างเงาของตัวละคร ลูบอกว่าเขาต้องการสร้างภาพยนตร์ที่เป็นไปในทางตรงข้ามกับกระแสภาพยนตร์สามมิติซึ่งเป็นที่นิยมในจีน ทำเงินอย่างมหาศาล แต่ก็ทำให้ความงดงามของภาพยนตร์ลดลง

นักวิจารณ์บางคนกล่าวว่าเมื่อภาพยนตร์ขนาดเล็กได้รับความนิยมในกระแสหลักมากขึ้น พวกมันก็เริ่มสูญเสียคุณค่าในตัวเอง มีบริษัทใหญ่ๆ เข้ามาให้ทุนกับภาพยนตร์ขนาดเล็กเพื่อการวางสินค้าประชาสัมพันธ์ (Product placements)

ขณะที่การเซ็นเซอร์ก็เริ่มคืบคลานเข้ามาสู่วงการภาพยนตร์ขนาดเล็กอย่างรวดเร็ว เมื่อปีที่ผ่านมาสำนักงานสื่อวิทยุ โทรทัศน์และภาพยนตร์ของรัฐบาลจีน ซึ่งทำหน้าที่เป็นกองเซ็นเซอร์ได้ประกาศมาตรการใหม่สำหรับภาพยนตร์ขนาดเล็กและวิดีโออื่นๆ โดยให้เว็บไซต์วิดีโอเซ็นเซอร์เนื้อหาที่มี "การชักจูงไปในทางที่ผิด"

แต่การพยายามต่อสู้เพื่อควบคุมอินเทอร์เน็ตของรัฐบาลจีนก็ไม่ได้ง่ายนัก เพราะมีภาพยนตร์จำนวนมากถูกโพสต์ในโลกออนไลน์ และดูเหมือนจะยังไม่ซาลง จนผู้ใช้เว็บล็อก Sina Weibo ซึ่งเปรียบเสมือนทวิตเตอร์ของจีนกล่าวไว้ว่า ถ้าหากกองเซ็นเซอร์ของจีนยังคงพยายามไล่ควบคุมภาพยนตร์ขนาดเล็กอยู่ พวกเขาคงไม่กลัวเหนื่อยตายไปก่อน

เรียบเรียงจาก

Micro movies beat China’s censors, BBC, 12-08-2013
http://www.bbc.com/culture/story/20130812-micro-movies-beat-chinas-censors