ปรากฏการณ์ความเศร้าโศกเสียใจอย่างรุนแรงของชาวเกาหลีเหนือต่อความตายของประธานาธิบดีคิม จอง อิล ผู้วายชนม์ ที่เกิดขึ้นเมื่อปลายปีที่ผ่านมา ได้สร้างความตื่นตะลึงให้ชาวโลก แต่เป็นเรื่องสามัญสำหรับนักคิดแนวขี้สงสัย

การวิพากษ์ปรากฏการณ์เหล่านี้สามารถเริ่มได้ด้วยการแยกแยะผู้เสียน้ำตาให้กับการตายได้ออกเป็น 3 กลุ่มใหญ่ๆ คือ

1. กลุ่มที่เสียน้ำตาด้วยความสัมพันธ์เชิงเศรษฐกิจการเมือง
2. กลุ่มที่เสียน้ำตาด้วยความสัมพันธ์เชิงอำนาจแบบรัฐเผด็จการ
3. กลุ่มที่เสียน้ำตาด้วยระบอบครอบงำความจริง อารมณ์ และความรู้สึก

1. กลุ่มที่เสียน้ำตาด้วยความสัมพันธ์เชิงเศรษฐกิจการเมือง คือ กลุ่มชนชั้นนำและกลุ่มคนที่ได้รับประโยชน์จากระบอบการเมืองแบบเผด็จการเบ็ดเสร็จที่หวงกันอำนาจในการตัดสินใจไว้ที่คนกลุ่มเล็ก และคนกลุ่มนี้เข้าถึงทรัพยากรทั้งหลาย และมีโอกาสเจริญก้าวหน้าภายใต้ระบอบนี้

ความตายกระทบกระเทือนต่อโครงสร้างทางเศรษฐกิจการเมืองของระบอบ น้ำตาเป็นทั้งความรู้สึกต่อผู้นำที่เปรียบเสมือนบิดาของระบอบ และความหวั่นไหวและไม่แน่ใจต่ออนาคตของประเทศ จากภัยคุกคามภายนอก หรือแม้กระทั่งความเปลี่ยนแปลงที่อาจเกิดขึ้นจากการต่อสู้แย่งชิงผลประโยชน์และจัดสรรโครงสร้างใหม่ กลุ่มเหล่านี้จึงอยู่ในภาวะเปราะบางต่ออนาคตและผลประโยชน์ของตนอย่างลึกซึ้ง

การแสดงความรักต่อ ฯพณฯท่านคิม และการซับน้ำตาของชาวเกาหลีเหนือ จึงน่าจะเป็นการธำรงไว้ซึ่งระบอบที่สร้างหลักประกันให้กับผู้ที่เสี่ยงว่าจะตกกระป๋อง ว่าจะได้รับการจัดสรรประโยชน์อย่างไรหลังจาก ฯพณฯท่านคิมจากไปแล้ว เพื่อป้องกันการเข่นฆ่าแย่งชิง เกิดการประหัตประหารกันในวงกว้าง

ประชาคมโลกอาจแสดงออกซึ่งความห่วงใยและมีข้อเสนอแนะเชิงนโยบายให้มีการจัดระบบความสัมพันธ์ใหม่ในกรอบของเวทีฉะภาคี(การประชุม 6 ฝ่าย) โดยใช้ผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ และการพัฒนาเทคโนโลยีเป็นการแลกเปลี่ยน

2.กลุ่มที่เสียน้ำตาภายใต้ความสัมพันธ์เชิงอำนาจแบบรัฐเผด็จการ คือ ประชาชนธรรมดาสามัญที่มิได้มีความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจการเมืองใดๆ ที่ได้ประโยชน์ หรือสิทธิพิเศษจากระบอบเผด็จการเบ็ดเสร็จ กลับกันคนเหล่านี้ต้องอยู่ในกรอบความสัมพันธ์เชิงอำนาจที่ตนจำต้องอดทนอยู่กับรัฐเผด็จการที่พร้อมจะคุกคามสิทธิเสรีภาพหากไม่ทำตามกฎ ระเบียบ แบบแผนที่รัฐกำหนด นอกจากนี้ยังต้องระมัดระวังการแสดงออก หรือไม่แสดงออก ซึ่งอาจตกอยู่ภายใต้การ “จับตามอง” ของเพื่อนบ้าน คนรู้จัก ว่ามีความรักและจงรักภักดีต่อ ฯพณฯท่าน คิม ผู้ล่วงลับหรือไม่

การตายของประธานาธิบดีคิม ผู้ยิ่งใหญ่ จึงเป็นโอกาสสำคัญของรัฐที่จะได้ตรวจสอบความจงรักภักดีของเหล่าพลเมืองชาวเกาหลีเหนือว่า ได้ทำหน้าที่ของพลเมืองดีผู้พร้อมพลีกายถวายหยาดน้ำตาให้กับความสูญเสียครั้งยิ่งใหญ่ที่ผู้นำของรัฐต้องจากไปหรือไม่ การร้องไห้ให้หนักหน่วงจึงเป็นเสมือนหน้าที่สำคัญหากไม่แสดงออกก็อาจได้รับผลร้ายตามมาเพราะมีผู้คนที่คอยจับจ้อง และชี้ตัวให้เจ้าหน้าที่ของรัฐเข้าไปจัดการ เพื่อยืนยันถึงอำนาจของรัฐที่ผูกติดกับตัวผู้นำ แม้ล่วงลับไปแล้วก็ตาม

การแสดงออกซึ่งความรักต่อประธานาธิบดีคิม ที่พลเมืองชาวเกาหลีเหนือพึงกระทำ จึงน่าจะเป็นการทำหน้าที่จับตามองตรวจสอบเจ้าหน้าที่ระดับสูงของรัฐว่าได้ทำหน้าที่สืบทอดการดำรงอยู่ของรัฐหรือไม่ มีการทุจริตประพฤติมิชอบในวงราชการจนนำมาซึ่งความทรุดโทรมของรัฐ ทั้งนี้การจับจ้องการต่อสู้แย่งชิงผลประโยชน์ส่วนตัวของผู้นำระดับสูงทั้งเบื้องหน้าและเบื้องหลังจึงเป็นสิ่งสำคัญมาก

ประชาคมโลกอาจเสนอให้มีการบังคับใช้กฎหมายเพื่อบังคับให้ชาวเกาหลีเหนือทั้งหลายปฏิบัติหน้าที่ตามที่กฎหมายเกาหลีเหนือกำหนด โดยมุ่งผลักดันธรรมาภิบาลเข้าสู่การตรวจตราตรวจสอบการทำงานและรับโครงการช่วยเหลือระหว่างประเทศในทุกระดับอย่างโปร่งใส

3.กลุ่มที่เสียน้ำตาด้วยระบอบครอบงำความจริง อารมณ์ และความรู้สึก คือ กลุ่มคนที่อยู่ภายใต้การรับรู้ข้อมูลข่าวสารความเป็นไปของสังคมผ่านระบอบการสร้างข้อมูลข่าวสารครอบงำ และคุ้นเคยกับเรื่องเล่าขนาดใหญ่จำนวนมาก ที่สร้างข้อสรุปทั้งปวงไปที่ความยิ่งใหญ่เหนือผู้ใดแบบวีรบุรุษให้แก่ท่านผู้นำ โดยเรื่องเล่าทั้งหลายไม่ว่าจะเป็นข่าว แบบเรียน หรือแม้แต่ภาพ สื่อเคลื่อนไหวทั้งหลายที่ปรากฏในชีวิตประจำวันแก่ชาวเกาหลีเหนือได้สร้างขึ้นอย่างเป็นระบบแบบแผน ฉายซ้ำอย่างต่อเนื่อง และเป็นการสื่อสารทางเดียว จนประชาชนไม่มีข้อมูลอื่นใดที่จะจุดประกายความสงสัยต่อความเป็นไปของสังคมและความยิ่งใหญ่ของผู้นำซึ่งเป็นจุดสุดยอดของเมืองมายาแห่งนี้

การตายของท่านผู้นำสูงสุด คิม จอง อิล จึงเป็นการจบชีวิตของสุดยอดพระเอกตลอดกาลที่มิได้ตายเพียงตัวแต่ได้จบตำนานของมหาวีรบุรุษผู้ยิ่งใหญ่ไปในคราวเดียวกัน ความรัก ความผิดหวัง ความเศร้าโศกเสียใจต่อการสูญเสียของชาวเกาหลีเหนือกลุ่มนี้จึงรุนแรงและลึกซึ้งเกินกว่าที่ “คนนอก” อย่างพวกเราจะเข้าใจได้ หากเราไม่ได้อยู่ในละครเรื่องนี้แบบแฟนพันธุ์แท้ตั้งแต่ตอนแรกจนถึงตอนอวสาน การแสดงออกซึ่งความรักต่อมหาบุรุษผู้มีภาพลักษณ์สวยงามปราศจากด่างพร้อยจึงต้องอลังการในทุกมิติ ตั้งแต่พิธีกรรม ไปจนถึงพฤติกรรมของผู้จงรักที่พร้อมจะตรวจตราตนเองให้พร้อมไปด้วยความรักอย่างสุดหัวจิตหัวใจต่อผู้นำ และพร้อมที่จะจับจ้องตรวจตรามิให้ผู้อื่นแสดงออกเป็นอย่างอื่น หรือแสดงออกน้อยกว่าที่ตนคาดหวัง

การแสดงความรักของชาวเกาหลีเหนือซึ่งเป็นแฟนพันธุ์แท้ของ วีรบุรุษคิม จึงน่าจะเป็นการสืบสานตำนานของท่านให้ตกทอดไปชั่วลูกชั่วหลาน โดยพยายามทำดี ทำทุกอย่างตามแนวทางที่ท่านคิดเคยแสดงให้เห็น หรือมีการรณรงค์ให้ยกเอาผู้นำคนใหม่ขึ้นเป็นสุดยอดผู้นำที่เฉิดฉายไม่น้อยไปกว่าผู้นำท่านเดิม โดยอาจช่วยกันคิดเรื่องเล่าการทำความดีตามแนวทางของ “พ่อ” ให้แก่ผู้นำรุ่นลูกได้ยึดถือปฏิบัติตาม เพื่อบรรลุความคาดหวังของแฟนพันธุ์แท้ที่คอยติดตามผลงานอยู่

ประชาคมโลกอาจเสนอการสนับสนุนทางเทคโนโลยีและความร่วมมือทางวัฒนธรรมให้มีการสร้างตำนานชุดใหม่บนโครงเรื่องเดิมที่ขับเน้นให้เห็นถึงความจำเป็นในการมีผู้นำที่เป็นวีรบุรุษผู้ยิ่งใหญ่ซึ่งเป็นแรงบันดาลใจให้คนตัวเล็กตัวน้อยผู้ต้อยต่ำ ได้มองมาแล้วหยิบไปเป็นแนวทางในการดำเนินชีวิตตามรอยท่าน โดยนำเทคโนโลยีมาปรับปรุงการวิธีการสื่อสารและเล่าเรื่องให้สมจริงน่าตื่นตาตื่นใจยิ่งขึ้น และมีการนำวัฒนธรรมมาสร้างเรื่องเล่าย่อยๆ ที่มีเรื่องราวตัวแสดงแตกต่างออกไปอย่างหลากหลาย แต่ยังให้ข้อสรุปเหมือนเดิม คือ สังคมจะดีได้ต้องขึ้นอยู่กับผู้นำที่ดี

จากการวิพากษ์อย่างจริงจังต่อกลุ่มคนที่เสียน้ำตา และระบอบการปกครองของเกาหลีเหนือ ทำให้ผู้เขียนรวมถึงผู้เชี่ยวชาญทั้งโลกเสนอแนะแนวทางให้กับชาวเกาหลีเหนือ และประชาคมโลก ได้มากเพียงเท่านี้ เพราะข้อเสนอทั้งหลายจะเป็นเพียงข้อเสนอที่ไร้เดียงสา และมีลักษณะประชดประชัน หากไม่เริ่มต้นด้วยการจัดการกับความจริงบนพื้นฐานของเสรีภาพในการแสดงออก และขจัดการใช้อำนาจกดทับปิดบังข้อมูลและอารมณ์ความรู้สึกด้วยอำนาจเผด็จการ

///////////////////////

หมายเหตุ: ตีพิมพ์ครั้งแรกในหนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ ฉบับวันที่ 16 กุมภาพันธ์ 2555