ประเทศแอฟริกาใต้ ซึ่งกำลังจะจัดการแข่งขันฟุตบอลโลก 2010 ในอีกไม่ช้านี้ เป็นประเทศที่เคยมีความขัดแย้งด้านสีผิวและชาติพันธุ์สูงมาก บางทีการเรียนแอฟริกาใต้ เป็นเรื่องที่ควรจะมีในบ้านเมืองขณะนี้

ประเทศแอฟริกาใต้ ซึ่งกำลังจะจัดการแข่งขันฟุตบอลโลก 2010 ในอีกไม่ช้านี้ เป็นประเทศที่เคยมีความขัดแย้งด้านสีผิวและชาติพันธุ์สูงมาก

แอฟริกาใต้มีโครงสร้างทางสังคมใกล้เคียงกับอาณานิคมอื่นๆ ของอังกฤษในทวีปแอฟริกา นั่นคือคนผิวสีซึ่งเป็นประชากรหมู่มากของประเทศ ถูกปกครองด้วยคนขาวที่มีจำนวนเพียงหยิบมือ เพียงแต่ระดับของการแบ่งสีผิวของแอฟริกาใต้กลับเลวร้ายยิ่งกว่า เพราะชัยชนะของพรรคชาตินิยมผิวขาวในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ส่งผลให้เกิดกฎหมายส่งเสริมการเหยียดสีผิวอย่างเข้มข้นเป็นจำนวนมาก

คนผิวสีในแอฟริกาใต้ช่วงนั้น ไม่มีสิทธิ์ลงคะแนนเลือกตั้ง ไม่สามารถใช้สาธารณูปโภค เช่น รถเมล์ โรงเรียน ชายหาด หรือแม้กระทั่งม้านั่งในสวนสาธารณะ ร่วมกับคนผิวขาวได้ คนผิวสีถูกจำกัดเขตที่อยู่อาศัย และถึงขนาดต้องมีสมุดประจำตัวเพื่อแสดงต่อเจ้าหน้าที่ทุกครั้งที่พบหน้า

การกดขี่ทางสีผิวที่ร้ายแรง ส่งผลให้เกิดปฏิกริยาโต้กลับของคนผิวสีเช่นกัน คนผิวสีจำนวนไม่น้อยลุกขึ้นสู้ แต่ก็ไม่สามารถต่อต้านกับอำนาจรัฐของคนขาวได้ และมักลงท้ายด้วยการถูกจับขังคุก โดยเฉพาะนักโทษการเมืองที่มักถูกนำตัวไปไว้บนเกาะร็อบเบน เกาะเรือนจำนอกชายฝั่งเมืองเคปทาวน์ (คล้ายกับนักโทษการเมืองบนเกาะตะรุเตาของบ้านเรา) หนึ่งในนักโทษเหล่านั้นมีเนลสัน แมนเดลา แกนนำคนสำคัญของคนผิวสี ซึ่งถูกขังลืมถึง 27 ปี

อย่างไรก็ตาม ความแตกแยกระหว่างคนในชาติไม่ว่าเรื่องใด ไม่เคยนำพาประเทศไปสู่ความรุ่งเรือง ยิ่งกลุ่มผู้ปกครองผิวขาวเพิ่มมาตรการกดขี่มากเท่าไร ชาวผิวสียิ่งตอบโต้รุนแรงเท่านั้น แอฟริกาใต้พบกับปัญหาจราจล นัดหยุดงานทั่วประเทศ การก่อวินาศกรรม ไปจนถึงกลุ่มติดอาวุธและกองโจร เมื่อรวมกับแรงกดดันจากนานาชาติ ทำให้รัฐบาลผิวขาวต้องยอมผ่อนปรน ปล่อยนักโทษทางการเมือง และยกเลิกมาตรการกดขี่คนผิวสีหลายอย่าง
 

 
เหตุการณ์ประท้วงครั้งใหญ่ของคนผิวสีในปี 1976 ที่เมือง Soweto ผู้เสียชีวิตจากการปราบประมาณ 500 คน

ในปี 1990 แมนเดลาออกมาจากคุกที่คุมขัง การเจรจาเริ่มขึ้น แม้ว่าจะล้มเหลวหลายครั้งเพราะความโกรธแค้นของคนผิวสีที่สะสมมาตลอด และความกลัวของคนผิวขาวที่กังวลว่าวิถีชีวิต ความสะดวกสบายของพวกตนที่ดำเนินมายาวนาน จะถูกคนผิวสีมาแย่งชิงมันไป แต่สุดท้ายแล้ว ชาวแอฟริกาใต้ก็ร่วมกันประคับประคองประเทศให้รอดพ้นสถานะรัฐล้มเหลว (failed state) มาได้ การเลือกตั้งครั้งแรกที่ประชากรทุกคนมีสิทธิ์ลงคะแนนเกิดขึ้นในปี 1994 โดยเนลสัน แมนเดลา ได้รับเลือกให้เป็นประธานาธิบดี

แต่นั่นเป็นเพียงแค่จุดเริ่มต้น แม้ว่าแมนเดลาจะสามารถชนะการเลือกตั้ง กลายเป็นประธานาธิบดีผิวสีคนแรก เขากลับมีภาระหน้าที่อันยิ่งใหญ่รออยู่ นั่นคือประสานรอยร้าวของคนในชาติ ลดความโกรธแค้นและเกลียดชังของคนผิวสี ในขณะเดียวกันก็ต้องให้ความเชื่อมั่นต่อคนผิวขาว ซึ่งกุมอำนาจทางเศรษฐกิจและการปกครองประเทศ

แมนเดลาทำงานนี้ได้สำเร็จ ที่น่าสนใจยิ่งกว่าคือ กุศโลบายที่ใช้ เขาใช้กีฬารักบี้ กีฬายอดนิยมของคนขาว และโอกาสที่แอฟริกาใต้ได้จัดรักบี้ชิงแชมป์โลกปี 1995 เป็นเครื่องมืออันหนึ่งในการสร้างความปรองดองของคนในชาติ
 

 
โปสเตอร์โฆษณาภาพยนตร์ Invictus

ภาพยนตร์เรื่อง Invictus เริ่มต้นในปี 1994 หนึ่งปีเต็มก่อนรักบี้ชิงแชมป์โลก ทีมชาติแอฟริกาใต้ฉายา “Springboks” ซึ่งใช้ผู้เล่นผิวขาวล้วน และได้สิทธิ์เข้ารอบสุดท้ายอัตโนมัติเพราะเป็นเจ้าภาพ กลับเป็นทีมไร้ฝีมือที่ล้มเหลวในสนามแข่ง ในขณะเดียวกันก็เผชิญกับการคุกคามของคนผิวสีที่เพิ่งได้สิทธิ์ปกครองประเทศ ที่ต้องการเปลี่ยนชื่อและอัตลักษณ์ Springboks ซึ่งเป็นตัวแทนของคนผิวขาวที่พวกเขาเกลียดชัง ให้เป็นอัตลักษณ์ใหม่ที่คนผิวสีเป็นผู้กำหนดเอง

เรื่องนี้ควรจะเป็นแค่ประเด็นเล็กๆ ในสายตาของ เนลสัน แมนเดลา (แสดงโดย มอร์แกน ฟรีแมน ดาราผิวสีมากฝีมือ) ผู้ที่ต้องเผชิญกับปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคมที่ดูสำคัญกว่ามาก แต่เรื่องนี้กลับอยู่ในความสนใจของแมนเดลา เพราะเขามองว่ารักบี้เป็นกีฬาที่คนผิวขาวรักมาก และการเปลี่ยนชื่อ Springboks ถือเป็นการคุกคามคนผิวขาวในเชิงสัญลักษณ์ ว่าทุกสิ่งทุกอย่างที่พวกเขาเคยมีกำลังจะหายไป

แมนเดลาใช้สิทธิ์ประธานาธิบดียับยั้งการเปลี่ยนชื่อทีม Springboks ได้สำเร็จ ในอีกด้าน เขาเข้าหาและซื้อใจ ฟรังซัวร์ ปีนาร์ (Francois Pienaar) กัปตันรักบี้ทีมชาติ (นำแสดงโดยแมตต์ เดมอน พระเอกจากหนังชุดเจสัน บอร์น) ให้รับรู้ถึงความสำคัญของตัวเองว่า ไม่ใช่แค่นักกีฬารักบี้ กีฬายอดนิยมของคนขาว แต่เป็นตัวแทนความหวังของคนแอฟริกาใต้ทั้งชาติ

Invictus ฉายภาพความขัดแย้งในแอฟริกาใต้ช่วงนั้นให้เราเห็นอย่างชัดเจน ความขัดแย้งมีอยู่ทุกหนทุกแห่ง ไม่ว่าจะเป็นริมถนนที่เด็กผิวขาวฝึกรักบี้ในสนามหญ้าสวย ตรงข้ามกับลานดินสำหรับเตะฟุตบอลของเด็กผิวสี ไปจนถึงทำเนียบประธานาธิบดีที่ข้าราชการผิวขาวเก็บของย้ายออก ในวันที่ประธานาธิบดีผิวสีเข้าทำงานเป็นวันแรก

แมนเดลาเองนั้นเคยเป็นผู้นำกองกำลังติดอาวุธของขบวนการผิวสีมาก่อน แต่ประสบการณ์อันเลวร้ายในห้องขังอันคับแคบ สอนให้เขาเรียนรู้ว่า มีเพียงการรับฟังความต้องการของทุกฝ่าย ที่จะนำพาประเทศเดินหน้าต่อไปได้

แมนเดลาเริ่มจากการแก้ปัญหาความไม่เชื่อใจกันของเจ้าหน้าที่คุ้มครองประธานาธิบดีฝ่ายผิวสีและผิวขาว ตามมาด้วยกุศโลบายผลักดันให้ทีมรักบี้ผิวขาวไปสัมผัสกับความยากจนข้นแค้นของคนผิวสี (ซึ่งอาศัยอยู่ในสลัมเฉพาะตัว เรียกว่า township คล้ายกับที่เห็นในภาพยนตร์เรื่อง District 9) และสุดท้ายใช้เกมกีฬาระดับโลกเป็น “จุดร่วม” ให้กับคนทั้งชาติ

ทีมรักบี้แอฟริกาใต้ สามารถเอาชนะคู่แข่งที่แสนแข็งแกร่งอย่างนิวซีแลนด์ ก้าวเป็นแชมป์รักบี้โลกในบ้านตัวเอง ยามที่ต้องการชัยชนะอย่างยิ่งยวดได้สำเร็จ จอห์น คาลิน ผู้ประพันธ์ Invictus ฉบับนิยาย ถึงกับเรียกการแข่งขันนัดชิงชนะเลิศนี้ว่าเป็น “การแข่งขันที่เปลี่ยนแปลงอนาคตของชาติ” (Game That Changed a Nation)

 
ภาพประวัติศาสตร์: แมนเดลา ประธานาธิบดีผิวสี ในชุดทีมชาติ มอบถ้วยรางวัลชนะเลิศให้ ปีนาร์ กัปตันทีมผิวขาว
ถือเป็นการยุติความขัดแย้งอันยาวนานกว่า 50 ปีของแอฟริกาใต้
 

ฟรังซัวร์ ปีนาร์ ให้สัมภาษณ์หลังจบการแข่งขันในรอบชิงชนะเลิศว่า กำลังใจของพวกเขาไม่ได้มาจากผู้ชมจำนวน 62,000 คนในสนาม Ellis Park Stadium ที่โจฮันเนสเบิร์ก แต่เป็นกำลังใจจากประชากรทั้งหมดของแอฟริกาใต้ 43,000,000 คนต่างหาก

ประสบการณ์ของแมนเดลาและแอฟริกาใต้ อาจสอนบทเรียนบางอย่างให้กับประเทศไทย ที่กำลังอยู่ในภาวะ “โกรธแค้นและหวาดกลัว” ได้ไม่มากก็น้อย บางที Invictus อาจเป็นภาพยนตร์ที่ควรหามารับชมมากที่สุดในเวลานี้

บทความที่เกี่ยวข้อง
ประสบการณ์สร้างความสมานฉันท์ของประเทศแอฟริกาใต้ในโครงการ Mont Fleur Scenario – กระบวนการสร้างความปรองดองของแอฟริกาใต้ ยามที่ประเทศอยู่บนขอบเหว

ทัวร์เกาะร็อบเบน (Robben Island) ตามรอยประวัติศาสตร์การแบ่งแยกผิวสีของแอฟริกาใต้ – พาทัวร์สถานที่จริง เกาะร็อบเบน ที่คุมขังของเนลสัน แมนเดลา

Invictus – จิตวิญญาณผู้ไม่แพ้ โดยคุณ Tinuviel

ข้อมูลเพิ่มเติม
ข้อมูลภาพยนตร์ Invictus จากวิกิพีเดีย
ข้อมูลภาพยนตร์ Invictus จาก IMDB
เว็บไซต์ของทีมรักบี้แอฟริกาใต้ หรือ Springboks
หนังสือ Long Walk to Freedom – อัตชีวประวัติของเนลสัน แมนเดลา
หนังสือ วิถีแมนเดลา (Mandela’s Way) 15 บทเรียนแห่งชีวิต ความรัก และความกล้าหาญ