ซาเสียวเอี้ย

 

"คุณเชื่อเรื่องนางฟ้าไหม"

 

เด็กหญิงที่แต่งตัวเหมือน "อลิซ" ในดินแดนมหัศจรรย์เอ่ยถามสาวใหญ่ท่าทางใจดีที่กำลังรีดนมวัวอยู่

 

"เมื่อก่อนฉันก็เคยเชื่อนะ"

 

…นั่นคือคำตอบของคนที่ผ่านโลกมามากกว่า...

 

และประโยคที่ตามมาก็คือ "พอโตขึ้น...เธอก็จะเลิกเชื่อเรื่องพวกนี้ไปเองน่ะแหละ"

 

โปสเตอร์ Pan"s Labyrinth หรือ El Laberinto del Fauno

 

ไม่รู้ว่าตั้งแต่เมื่อไหร่...โลกแห่งเทพนิยายและจินตนาการ ถูกทำให้กลายเป็นเรื่องของ "เด็กๆ ช่างฝัน" และเด็กน้อยที่กำลังเปลี่ยนผ่านไปสู่การเป็นผู้ใหญ่ มักจะถูกบอกให้ "เลิกเชื่อ" ในโลกใบเดิมที่เต็มไปด้วยสิ่งที่พิสูจน์ไม่ได้ว่า "มีอยู่จริง" หรือไม่

 

เรื่องของโลกอีกใบที่เต็มไปด้วยนางฟ้า เทพยดา เจ้าหญิง และเจ้าชายแห่งดินแดนที่อยู่เหนือข้อจำกัดใดๆ ของมนุษย์ กลายเป็นนิทานเล่าขานเพื่อให้เด็กๆ ที่ยังไม่รู้จักความโหดร้ายของโลกได้ซ่อนตัวจากความจริงที่เป็นอยู่เพียงชั่วคราว...

 

แต่โลกแห่งเทพนิยายในหนังเรื่อง Pan"s Labyrinth หรือ El Laberinto del Fauno (ปี 2006) ไม่ได้มีแค่เรื่องชวนฝันของเจ้าหญิง เจ้าชาย และนางฟ้าเท่านั้น แต่มันทั้งมืดหม่นและบัดซบพอๆ กับโลกแห่งความจริงที่เกิดขึ้นในปี 1944 ณ ประเทศสเปน

 

สงครามกลางเมืองจบสิ้นลงไปแล้ว...แต่การต่อสู้ เข่นฆ่า ปล้นสะดมแย่งชิงเสบียง รวมถึงความเพิกเฉยไม่อนาทรร้อนใจต่อเพื่อนร่วมโลก ยังดำเนินต่อไปไม่มีที่สิ้นสุด

 

ผู้กำกับ Guillermo del Toto (Mimic, Hellboy) ถ่ายทอดเทพนิยายสีมืดหม่นออกมาได้อย่างเยียบเย็นชวนขนลุก และเศร้าเสียจนคนใจอ่อนน้ำตาซึมกับชะตากรรมของ "โอเฟเลีย" (Ivana Baguero) เด็กหญิงวัย 11 ปีที่เชื่อว่าเธอมองเห็น "ฟอน" หรือ "เทพอารักษ์" แห่งโลกกว้างและป่าใหญ่ (แสดงโดย Doug Jones) ซึ่งบอกเธอว่า "เธอคือวิญญาณของเจ้าหญิง "โมอันน่า" ที่หายไปจากโลกใต้ผืนดิน"

 

ฟอนมอบภารกิจ 3 ประการให้โอเฟเลียทำ เพื่อทดสอบว่าจิตวิญญาณของเจ้าหญิงแห่งโลกที่มองไม่เห็น ยังคงอยู่ในตัวเธอหรือไม่

 

หากสิ่งที่มอบหมายไม่สำเร็จลุล่วง นั่นหมายความว่าเธอได้กลายเป็นพวก "มนุษย์" ไปแล้วอย่างสมบูรณ์ เธอจะไม่ได้รับอนุญาตให้กลับไปยังโลกที่จากมา และในไม่ช้า เธอก็จะแก่เฒ่า เจ็บปวด และตายไปจากโลกนี้เช่นเดียวกับมนุษย์คนอื่นๆ

 

โอเฟเลียเผชิญหน้ากับฟอน (หรือ Pan เมื่อถูกแปลจากภาษาสเปนเป็นอังกฤษ)

 

ในขณะที่โอเฟเลียต้องปฏิบัติภารกิจเพื่อพิสูจน์ตัวตน โลกของคาร์เมน (Ariadna Gil) ซึ่งเป็นแม่ของเธอก็กำลังเปลี่ยนแปลงไปเช่นกัน

 

คาร์เมนพาโอเฟเลียไปเริ่มต้นชีวิตใหม่ในค่ายทหารที่อยู่ใกล้กับป่าลึกในหุบเขา

 

ที่นั่น, เด็กหญิงได้พบกัปตันวิดัล (Sergi Lopez) นายทหารใหญ่ที่กลายมาเป็นพ่อเลี้ยงของเธอ

 

ที่นั่น, ผู้ใหญ่แต่ละคนล้วนมีภารกิจที่ต้องทำให้ลุล่วงไปทั้งสิ้น

 

สิ่งที่คาร์เมนถูกสามีคนใหม่คาดหวังว่าจะต้องทำให้สำเร็จ คือการให้กำเนิดลูกชายของเขาออกมาดู "โลกใบใหม่"อย่างแข็งแรงปลอดภัย ในขณะที่กัปตันวิดัลมีภารกิจอันยิ่งใหญ่ คือการปราบปรามกองกำลังของพวก "กบฏ" ที่ยังคงต่อสู้กับกองทัพของผู้นำเผด็จการ "ฟรานซิสโซ ฟรังโก" ที่ทำรัฐประหารยึดอำนาจมาจากรัฐบาลฝ่ายสังคมนิยมที่ชนะการเลือกตั้งได้สำเร็จ

 

นอกเหนือจากนั้นก็ยังมี "เมอร์เซเดส" (Maribel Verdu) แม่บ้านของวิดัล ซึ่งคอยดูแลช่วยเหลือโอเฟเลียอย่างเอาใจใส่ ก็กำลังดำเนินการบางอย่างที่ไม่อาจบอกใครได้เช่นกัน

 

ท่ามกลางการต่อสู้ระหว่างกลุ่มทหารของกัปตันวิดัลและกลุ่มกบฏที่ซ่อนตัวในป่าใหญ่ของสเปน โอเฟเลียก็ต้องต่อสู้เพื่อภารกิจของเธอไปด้วย

 

เด็กหญิงวัย 11 ขวบต้องเผชิญหน้ากับการ "ฆ่า" สิ่งมีชีวิตที่โหดร้ายให้ตายตกไป เพื่อรักษาสิ่งที่เธอเห็นว่ามีความหมายกับโลกใบนี้มากกว่า

 

เทพนิยายของผู้กำกับกีเญอโม เดล โทโร จึงไม่ได้ชวนฝัน ถึงขั้นที่ไม่เหมาะกับเด็กๆ ทั่วไปอย่างยิ่ง โลกของนางฟ้าเทพยดาไม่ได้สวยงามปลอดภัยอย่างที่เราเคยได้ยิน แต่โลกแห่งนั้นมีความโหดร้ายไม่ต่างกันกับโลกที่เรายึดถือในปัจจุบันขณะ

 

ถึงกระนั้นก็ตาม โลกของเจ้าหญิงโมอันน่าและฟอนก็ยังเป็นโลกที่ปราศจากคำโกหกและความเจ็บปวด นั่นคือดินแดนที่โอเฟเลียฝันใฝ่จะไปให้ถึง แม้ว่าผู้ใหญ่หลายคนที่แวดล้อมตัวเธอจะพยายามพร่ำบอกว่าโลกแห่งจินตนาการที่มองไม่เห็นนั้น จะทำให้การมองความเป็นจริงที่เกิดขึ้นผิดเพี้ยนไป

 

Pale Man ปีศาจไร้หน้าที่โอเฟเลียพบเจอขณะปฏิบัติภารกิจที่ฟอนมอบหมาย

 

การ "ทำในสิ่งที่เชื่อ" ให้สำเร็จลุล่วงไป คือเป้าหมายที่โอเฟเลียและผู้ใหญ่หลายต่อหลายคนในค่ายทหาร (และบนภูเขา) พยายามดิ้นรนไปให้ถึง

 

ต่างคนต่างมี "โลกที่ใฝ่ฝัน" คนละใบ และเราก็ได้เห็นการต่อสู้ของคนหลายแบบที่มีอุดมการณ์คนละชุดกันอย่างสิ้นเชิง

 

โลกของผู้ที่ช่วยเหลือเกื้อกูลกันอย่างเมอร์เซเดสและโอเฟเลีย อาจเป็นภาพสะท้อนที่ยั่วล้อกันไป เพราะในขณะที่โอเฟเลียเชื่อมั่นว่าโลกที่ฟอนบอก "มีอยู่จริง" และเธอตั้งใจอย่างยิ่งที่จะไปให้ถึง แต่ชั่วเวลาหนึ่ง โลกที่เมอร์เซเดส ใฝ่ฝันกลับถูกสั่นคลอนด้วยคำถามว่า "ถ้าภารกิจที่ทำอยู่ไม่สำเร็จจะเป็นอย่างไร?"

 

และโลกที่กัปตันวิดัลอยากจะให้มันเป็น ก็แตกต่างจากโลกที่กลุ่มกบฏในหุบเขาอยากจะให้เป็น

 

เมื่อเปรียบเทียบโลกแห่งเทพนิยายของโอเฟเลียเข้ากับเหตุการณ์ในปี 1944 ของสเปน เราจะเห็นจากหลายๆ ฉากของ Pan"s Labyrinth ที่ส่อเค้าว่าผู้กำกับกีเญอโมพยายามถ่ายทอดอุดมการณ์ทางการเมืองของคนแต่ละกลุ่มออกมาพร้อมกับฉากแฟนตาซีและฉากสงครามอันบ้าคลั่ง

 

เมื่อฟอนบอกให้โอเฟเลียพิสูจน์ตัวเองว่าเธอเป็น "พวกเดียวกับเขา" หรือ "พวกมนุษย์" นั้น ไม่ต่างอะไรจากการที่คนบางกลุ่มพยายามจัดหมวดหมู่-แบ่งประเภทผู้คน ตามความเชื่อ ศรัทธา ค่านิยม หรือไม่ก็เชื้อชาติเผ่าพันธุ์

 

ไม่ว่ายุคไหนๆ เรื่องแบบนี้ไม่เคยหายไปจากเราสักที...

 

นอกจากนี้ กัปตันวิดัลที่ดูโหดเหี้ยมในสายตาของโอเฟเลีย เพราะเขากำลังทำลายชีวิตของแม่เธออย่างช้าๆ ด้วยการบีบคาร์เมนให้กำเนิด "ทายาท" ที่จะมาสืบทอดอำนาจและอนาคตไปจากเขา ทั้งที่สภาพร่างกายของคาร์เมนอ่อนแออย่างยิ่ง

 

แต่ในทางกลับกัน ความใฝ่ฝันที่จะส่งมอบ "อนาคตดีๆ" ไปยังลูกชายของเขาก็เป็นเรื่องจริง และมีคุณค่าต่อกัปตันวิดัล ถึงขั้นที่เขายอมทำทุกอย่างเพื่อให้ได้มันมา

 

หากเรามองกันที่เจตนาเพียงอย่างเดียว คนที่เชื่อแบบนี้อาจไม่ได้เลวร้ายอะไรนักหนา แต่ความเชื่อของเขาอาจทำให้คนอื่นๆ ที่เห็นต่างไม่มีที่อยู่ที่ยืนในโลกใบเดียวกัน

 

การเลือก "ลูก" แทนที่จะเลือก "แม่" และความพยายามของกัปตันวิดัลที่จะกำจัดโอเฟเลียไปให้พ้นๆ ทาง บางทีอาจหมายถึงการเลือกที่จะละทิ้งทำลายแผ่นดินแม่และผลพวงของสเปนในอดีต เพื่อไปสู่อนาคตที่เขาเห็นว่า "ดีกว่า"

 

เพียงแต่ว่า...มันเป็นสังคมที่ผู้อยู่ตรงฐานล่างต้องยอมรับคำสั่งและปฏิบัติตามสิ่งที่ชนชั้นปกครองต้องการอย่างไม่มีการตั้งคำถามใดๆ

 

ซึ่งในทางปฏิบัติจริง คงเป็นไปได้ยาก หรือถ้าหากทุกอย่างเป็นไปตามที่กัปตันวิดัลต้องการ แรงต้านจากการถูกบีบบังคับและกดดันก็ต้องปะทุออกมาอยู่ดี ไม่ช้าก็เร็ว...

 

สัญลักษณ์ต่างๆ ถูกนำมาร้อยเรียงในหนังเรื่องนี้อย่างลงตัว และสื่อถึงความเป็นจริงอันแสนเศร้าในสังคมที่เต็มไปด้วยความขัดแย้งโดยไม่ชี้นิ้วกล่าวโทษฝ่ายหนึ่งฝ่ายใดจนเกินไป

 

ท้ายที่สุดแล้ว เขาวงกตของฟอน (ซึ่งไม่รู้จะไปสิ้นสุดลงตรงไหน) และการเสาะแสวงหาหนทางไปให้ถึงใจกลาง "ดินแดนแห่งนั้น" ของโอเฟเลีย จึง (น่าจะ) หมายถึงตัวแทนของ "จิตวิญญาณเสรี" ทุกดวง ที่ไม่ยินยอมให้อำนาจหรือชะตากรรมใดๆ เข้ามายึดครองและออกคำสั่ง

 

หนทางจะไปให้ถึงโลกใต้ดิน (ที่ที่ไม่มีทั้งคำโกหกหรือความเจ็บปวด) หรือ "โลกที่ใฝ่ฝัน" ของเรา จึงต้องอาศัยการออกแรงต่อสู้อย่างไม่ท้อถอย แม้ว่าโลกที่เป็นอยู่มันจะโหดร้ายและบั่นทอนให้หมดแรงมุ่งไปข้างหน้าเพียงใดก็ตาม

 

ไม่เช่นนั้นแล้ว เราอาจถูกปล่อยให้ตายไปอย่างอ้างว้างในโลกบัดซบที่เป็นอยู่ แทนที่จะไปให้ถึงโลกใบที่เราใฝ่ฝัน อยากจะเห็นและอยากจะเป็น 'ส่วนหนึ่ง' ของมัน...

 

 

**Pan"s Labyrinth ถูกบรรจุเป็นแผ่น dvd แล้ว ด้วยชื่อภาษาไทยว่า อัศจรรย์แดนฝัน มหัศจรรย์เขาวงกต (ขอบอกตามตรงว่าชื่อไม่เข้ากับเนื้อหาข้างในอย่างแรง)**