ปิ่นแก้ว อุ่นแก้ว
นักข่าว สถาบันวิจัยและพัฒนาเพื่อการเฝ้าระวังสภาวะไร้รัฐ(SWIT)

 "บ่อยครั้งที่มักแอบบอกตัวเองเหมือนกับเป็นความฝันเล็กๆ ว่าอยากสอบเข้าเรียนต่อชั้น ม.1 ซึ่งที่ที่บิ๊กอยากเรียนคือโรงเรียนหอวัง       บิ๊กยิ้มเล็กๆพร้อมกับเผยความสามารถตัวเองว่า ได้คะแนนการเรียนสูงเป็นที่ 3 ของห้อง ทำให้มั่นใจว่าถ้าได้ไปเรียนก็น่าจะสู้เขาได้ บิ๊กเชื่ออย่างนั้น"  ความฝันเล็กๆ ของน้องบิ๊ก

สมชาย อากาเป หรือบิ๊ก

-000-

กว่า 6 ปี แล้ว ที่เด็กชายสมชาย อากาเป หรือน้องบิ๊ก เดินทางไกลจากอ้อมอกของพ่อที่เลี้ยงดูลูกน้อยเพียงลำพัง มายังเมืองใหญ่ ด้วยคิดหวังถึงชีวิตที่ดีกว่าภายใต้ร่มเงาของ "บ้านแห่งความหวัง" ณ อำเภอปากเกร็ด จังหวัดนนทบุรี

บิ๊ก เกิดวันที่ 24 พฤศจิกายน 2537 ที่โรงพยาบาลตะกั่วป่า อำเภอตะกั่วป่า จังหวัดพังงา พ่อและแม่เป็นชนชาติพันธุ์กะเหรี่ยง ในพม่า ที่หลบหนีภัยสงครามอพยพมาเป็นแรงงานต่างด้าว/ข้ามชาติ โดยขึ้นทะเบียนแรงงานและทำงานรับจ้างที่จังหวัดพังงา กว่า 20 ปีมาแล้ว ด้วยความไม่ทราบขั้นตอน กังวลเรื่องค่าใช้จ่าย และยังหวาดกลัวด้วยสถานะของคนต่างด้าว ทำให้แม่ของบิ๊กไม่ได้เรียกร้องหนังสือรับรองการเกิด(ท.ร.1/1) จากนางพยาบาล และโรงพยาบาลเองก็ไม่ได้กระตือรือร้นจะออกให้ในตอนนั้น

เมื่ออายุได้ราว 6 ขวบ แม่ก็ได้ทิ้งบิ๊กไว้กับพ่อตามลำพังและไปแต่งงานอยู่กินกับสามีใหม่ นับแต่นั้นมาบิ๊กก็มีเพียงพ่อที่รับภาระดูแลเลี้ยงดู และพยายามที่จะหาหนทางให้บิ๊กได้เรียนหนังสือแม้จะรู้อยู่แก่ใจว่าเป็นไปได้ยาก ด้วยความจนยากนั้นเป็นอุปสรรคใหญ่ที่กั้นขวางอยู่

จากเด็กน้อย อายุประมาณ 7-8 ขวบ เดินโซซัดโซเซร่างกายซูบผอมเนื้อตัวมอมแมมที่มายืนด้อมๆ มองๆ อยู่หน้าโบสถ์แห่งหนึ่งในจังหวัดระนอง ตามแขนและลำตัวมีอาการบวมเป่งเหมือนถูกทุบถูกรุมทำร้ายมาอย่างสาหัส  ด้วยความสงสารผู้ใจบุญท่านหนึ่งจึงพาไปหาหมอปรากฏว่าเด็กคนนี้ถูกทำร้ายจนแขนหัก แล้วการเดินทางไกลของบิ๊กก็เริ้มต้นขึ้นเพื่อสานฝันของพ่อและตัวบิ๊กเอง

บิ๊กได้รับการอุปการะจากวัดพระแม่มหาการุณ เป็นโบสถ์คาทอลิกซึ่งตั้งอยู่ที่ อำเภอปากเกร็ด จังหวัดนนทบุรี ซึ่งมีบ้านแห่งความหวังไว้คอยดูแลเด็กๆ ที่ครอบครัวมีปัญหา ให้เป็นที่พักอาศัยและส่งเสริมให้เด็กได้เรียนหนังสือเพื่อเป็นต้นทุนในการดำเนินชีวิตในอนาคต โดยปัจจุบันมีเด็กในความดูแลรวม 90 ชีวิต แต่เด็กที่มีปัญหาสถานะบุคคล ไม่มีสัญชาติไทยมีเพียง 2 คน

สมศักดิ์ ธุถาวร หรือ พี่น้อย เจ้าหน้าที่บ้านพักเล่าย้อนถึงเมื่อครั้งน้องบิ๊กเข้ามาอยู่ในความดูแลว่า ปี 2546 ได้พาบิ๊กไปสมัครเรียนในชั้น ป.1 ที่โรงเรียนวัดสลักเหนือแต่ครั้งนั้นไม่มีปัญหาใดๆในการสมัครเข้าเรียน แม้ว่าน้องบิ๊กจะไม่มีเอกสารใดๆ เนื่องจากเป็นโรงเรียนขยายโอกาสทางการศึกษา จึงเข้าใจและยอมรับในสภาพปัญหาของเด็ก

ปี 2550 พอขึ้นชั้น ป.4 น้องบิ๊กย้ายโรงเรียนมายังโรงเรียนวัดนาวงศ์ และที่นี่ได้ทำให้น้องบิ๊กซึ่งเป็นนักเรียนในสถานศึกษาได้รับการลงรายการสถานะบุคคลในทะเบียนบ้าน โดยช่องทางการสำรวจนักเรียนที่ไม่มีสถานะทางทะเบียน ตามระเบียบสำนักทะเบียนกลางฯ ปี 2548 และได้รับบัตรบุคคลที่ไม่มีสถานะทางทะเบียน (ขึ้นต้นด้วยเลข 0) ทำให้บิ๊กเป็น "ราษฎรไทย" และไม่ประสบปัญหาความไร้รัฐอีกต่อไป

อย่างไรก็ตาม บิ๊กย่อมมีสิทธิในสัญชาติ ถ้าหากสำนักงานสภาความมั่นคงแห่งชาติ ดำเนินการตาม ยุทธศาสตร์จดการปัญหาสถานะและสิทธิของบุคคล ตามมติคณะรัฐมนตรี 18 มกราคม 2548 ซึ่งหากบิ๊กมีความสามารถที่จะศึกษาจนจบในระดับอุดมศึกษา ก็จะมีสิทธิยื่นขอสัญชาติไทยตามกรอบยุทธศาสตร์ฯ

น้องบิ๊กกำลังจะจบชั้น ป.6 ในปีนี้ ความยุ่งยากเกิดขึ้นเมื่อทางโรงเรียนแจ้งว่าจะไม่ออกเอกสารจบการศึกษาให้น้องบิ๊ก หากไม่นำเอกสารต่างๆ ได้แก่ เอกสารการเกิด และเอกสารประจำตัวของพ่อแม่มาให้ทางโรงเรียน

โดยตาม "ระเบียบกระทรวงศึกษาธิการว่าด้วยหลักฐานในการรับสมัครนักเรียนเข้าเรียนในสถานศึกษา พ.ศ.2548" ระบุไว้ชัดเจนว่าสถานศึกษามีหน้าที่รับเด็กในวัยการศึกษาเข้าศึกษาแม้ว่าไม่มีเอกสารใดๆและต้องออกหลักฐานทางการศึกษาให้

แต่เมื่อเจ้าหน้าที่บ้านพักได้ประสานงานกับทางโรงเรียนถึงระเบียบฯดังกล่าว ก็ได้รับคำตอบว่ารับรู้และเข้าใจ แต่อย่างไรก็ต้องนำเอกสารต่างๆมาแสดงคือคำยืนยันหนักแน่นของทางโรงเรียน สำหรับหนังสือรับรองการเกิด(ท.ร.1/1) นั้นในภายหลังโรงพยาบาลได้ออกเอกสารดังกล่าวให้เรียบร้อยแล้วจากการประสานงานติดตามโดย นางสาวรุจิราพร โชคพิพัฒน์พร ผู้ช่วยนักวิจัยโครงการศึกษาวิจัยเพื่อสำรวจสถานการณ์และศึกษาความเป็นไปได้ในการขจัดปัญหาการจดทะเบียนการเกิด และปัญหาสถานะบุคคลของประชาชนในพื้นที่ประสบภัยสึนามิ ซึ่งได้ใช้ความพยายามในการสืบหาข้อเท็จจริงเพื่อไปสืบค้นท.ร.1/1 จากโรงพยาบาลจนสำเร็จ พี่น้อยและน้องบิ๊กจึงได้ติดตามท.ร.1/1 ซึ่งอยู่กับทางทีมวิจัย และเอกสารประจำตัวของพ่อแม่ที่พังงามาแสดงในที่สุด

จะเห็นได้ว่าความยุ่งยากในครั้งนี้เกิดขึ้นกับน้องบิ๊กจากแนวทางการปฏิบัติของโรงเรียนและทัศนคติซึ่งยังไม่เปิดกว้างยอมรับต่อสิทธิทางการศึกษาของคนไร้รัฐ ไร้สัญชาติ ว่าไม่ได้แตกต่างกับคนไทยแต่อย่างใด โรงเรียนไม่ได้ยอมรับและปฏิบัติตามระเบียบฯของกระทรวงศึกษาธิการแม้ว่าจะรับรู้อยู่แล้วก็ตามที ดังนั้นเมื่อผู้ดูแลน้องบิ๊กไม่ได้ยืนยันต่อสิทธิของน้องบิ๊กอย่างแข็งขันภาระขั้นตอนต่างๆในการติดตามหลักฐานของน้องบิ๊กจึงเกิดขึ้นตามมา

และแม้ว่าเรื่องราวจะจบลงด้วยดี แต่สิ่งสำคัญที่สุดแล้วคือโอกาสทางการศึกษาที่เปิดประตูต้องรับคนไร้รัฐไร้สัญชาตินั้นยังไม่เกิดขึ้นจริง

(โปรดติดตามตอนที่สอง)

หมายเหตุ

เรียบเรียงจาก กรณีศึกษาที่ 4 เด็กชายสมชาย(บิ๊ก) ภายใต้โครงการศึกษาวิจัยเพื่อสำรวจสถานการณ์และศึกษาความเป็นไปได้ในการขจัดปัญหาการจดทะเบียนการเกิด และปัญหาสถานะบุคคลของประชาชนในพื้นที่ประสบภันสึนามิ กุมภาพันธ์ 2550  ติดตามอ่านได้ที่  "น้องบิ๊ก : ลูกแรงงานต่างด้าวสัญชาติพม่า ชาติพันธุ์กะเหรี่ยงที่เกิดในประเทศไทย" http://gotoknow.org/blog/sarinya/46217  และ "โลกของบิ๊ก เรื่องจริงดั่งละครในกำแพงกั้นฝันของเด็กชายตัวโต" โดย อัฎธิชัย ศิริเทศ http://gotoknow.org/blog/andaman-pocketbook/249288